ދުނިޔެމަތީގެ ސުވަރުގޭގެ ގޮތުގައި މަޝްހޫރުވެފައިވާ މި ރާއްޖޭގެ ވިޔަފާރިވެރިން ބޮޑެތި ބޭންކްތަކަށް ލޯނު ހޯދަން ވަޑައިގަތުމުން ރާއްޖޭގެ އިގުތިޞާދީ ހާލަތު ހަނދާންކޮށްދީ ލޯނު ނުދޭން އުޅޭ ހިސާބަށް ކަންކަން ދިޔައީމަ އެ ދެން ވަރަށް ގޯސްވީއެވެ. ނަމަވެސް، މިއަދުގެ ހަގީގަތަކީ އެ ހިސާބަށް ގައުމު ގޮސްފިއެވެ. އެކަން އެގޮތަށް ކުރިމަތިވީ މި ސަރުކާރާއި ނިމިދިޔަ ސަރުކާރުގެ ސަބަބަކުންނެއް ނޫނެވެ. ދިގު މާޒީގައި އެތައް ވެރިކަމަކުން އަމަލުކުރި ގޮތުގެ ސަބަބުންނެވެ.
ރާއްޖޭގެ މާލީ ހާލަތު ވަރަށް ގޯސްވާކަމުގެ ރަތް އިންޒާރު ބައިނަލްއަގުވާމީ މާލީ އިދާރާތަކުން ދޭތާ އެތައް ދުވަހެއް ވެއްޖެއެވެ. އިގުތިޞާދު ހަމަޔަކަށް އަޅުވަން އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅުތަކުގެ ތަފުސީލާ އެކު އެތައް ރިޕޯޓެއް އެ އިދާރާތަކުން ނެރެފިއެވެ. އެތައް އެންގުމެއް ރާއްޖެއަށް އަންގައިފިއެވެ. ނަމަވެސް، މި ވަގުތާ ހަމައަށް ވެސް އަޅަން ޖެހޭ މުހިންމު ފިޔަވަޅުތައް ހުރީ ނާޅައެވެ.
އެއާއެކު އިއްޔެ ފެނިގެން މިދިޔައީ ކެބިނެޓްގެ ކުޅިބައި އެހެން ގޮތަކަށް އަތުރާލެއްވި ތަނެވެ. ފިނޭންސް މިނިސްޓަރަކަށް ހުންނެވި ޑރ. މުޙައްމަދު ޝަފީގުގެ ކުއްލި އިސްތިއުފާއާ އެކު އެ މަގާމަށް އައްޔަންކުރެއްވީ ފޮރިން މިނިސްޓަރަކަށް ހުންނެވި މޫސާ ޒަމީރެވެ.
ތަފާތު ވިޔަފާރިތައް މިހާތަނަށް ކުރައްވާފައިވާ އަދި ޓޫރިޒަމް ދާއިރާގެ ވިޔަފާރި ވެސް ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ކުރައްވަމުން ގެންދެވި ޒަމީރަކީ ހިންގުމުގެ ދާއިރާއަށް ބަލައިލި ނަމަވެސް ވަރަށް ތަޖުރިބާކާރު ބޭފުޅެކެވެ. އެކިއެކި ބޮޑެތި ވިޔަފާރިތައް ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން މަޖިލީހުގެ މެންބަރުކަމާއި ވަޒީރުކަން ވެސް ކުރިން ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން މި ހާލަތުގައި މާލީ ވަޒީރުކަން ކުރައްވަން ޒަމީރަކީ ހަމަ ރަނގަޅު ޗޮއިސްއެކެވެ. ނަމަވެސް، ކޮންމެ ބޭފުޅަކު ވަޒީރަކަށް ހުންނެވި ނަމަވެސް ކަންކަން ހައްލުވާނީ އަޅަން ޖެހޭ ފިޔަވަޅުތައް އަޅުއްވައިގެންނެވެ.
ކުރީގެ މާލީ ވަޒީރު ޑރ. މުހައްމަދު ޝަފީގު: -- ސަން ފޮޓޯ/ މޫސާ ނަދީމް
ރޭޓިން ބާރަށް ދަށަށް، ފިޔަވަޅެއް ނާޅާ
ރާއްޖެއަށް ދަރަނި ދެއްކުމުގައި ހުރި ދަތިތައް ފާހަގަކޮށް މިދިޔަ މަހު 11 ގައި ބައިނަލްއަގުވާމީ ކްރެޑިޓް ރޭޓިން އެޖެންސީ މޫޑީސްއިން ވެސް ވަނީ ރާއްޖޭގެ ރޭޓިން 'ސީއޭއޭ2'އަށް ދަށްކޮށްފައެވެ. އޭގެ ކުރިން އޮގަސްޓް މަހު 29 ގައި ފިޗުން ވެސް ވަނީ ރާއްޖޭގެ ރޭޓިން 'ސީސީ'އަށް ދަށްކޮށްފައެވެ. އެއާ އެކު އަވަހަށް ފިޔަވަޅު އަޅަން އެ އިދާރާތަކުން ދިޔައީ ގޮވާލަމުންނެވެ.
ރޭޓިން ދަށްކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ވެސް ކުރީގެ މާލީ ވަޒީރު ޝަފީގު ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވީ ރޭޓިން ދަށްކުރި ނަމަވެސް ސަރުކާރުން ރާވާފައިވާ މާލީ ނިޒާމު ހަރުދަނާކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް ތަންފީޒުކުރުމާ އެކު އިޖުތިމާއީ އަދި އިގުތިޞާދީ ހާލަތު ރަނގަޅުކުރެވޭނެ ކަމަށެވެ. މާލީ އަދި ބޭރުގެ ދާއިރާތަކަށް ކުރިމަތިވެދާނެ ނުރައްކާތައް ވެސް ކުޑަކުރެވޭނެކަމުގެ ޔަގީންކަން ސަރުކާރަށް އެބައޮތް ކަމަށް ގެންދެވީ ވިދާޅުވަމުންނެވެ.
ޝަފީގު ވަޒީރަކަށް ހުންނެވި މާލީ ވުޒާރާއިން މިދިޔަ މަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހު ވެސް ބުނީ، މާލީ އަދި ދަރަނީގެ ދެމެހެއްޓެނިވިކަން އަލުން ގާއިމުކުރުމަށާއި ބޭރުގެ ދާއިރާއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ނުރައްކާތައް ކުޑަކުރުމަށްޓަކައި ސަރުކާރުން ބޭނުންވާ ޓެކްނިކަލް މަސައްކަތްތައް ނިންމާފައިވާއިރު މިހާރު ތަންފީޒުކުރުމުގެ ތައްޔާރީތައްވަމުން އަންނަ ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް، އެ ވިދާޅުވި ފިޔަވަޅުތައް ތަންފީޒު ކުރާތަނެއް އަދިވެސް ނުފެނެއެވެ.
އިގުތިޞާދު ދިރާސާކުރައްވާ އިބްރާހީމް އާތިފް ޝަކޫރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ފިޗުންނާއި މޫޑީސްއިން ފާހަގަކޮށްފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ވާހަކައަކީ އިގުތިޞާދު ރަނގަޅުކުރަން ރާއްޖޭން ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަމުން އަންނަތަން ނުފެންނަ ވާހަކައެވެ. އެ ފިޔަވަޅުތައް އަޅައިގެން ނޫނީ ހައްލެއް ނުލިބޭނެއެވެ.
"އެކަމަކު ވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ މި އޮންނަ އާމްދަނީއަށް ވުރެ ޚަރަދު ބޮޑުވުމުގެ މައްސަލަ. އެއީ، އަޅުގަނޑުމެނަށް ޖެހިފައިވާ ފާޑެއްގެ ސަގާފީ ބައްޔެއް ކަހަލަ ކަމެއް. މި ބަލިން އަރައިނުގަނެވި، ޚަރަދުތައް ކުޑަކޮށްގެން ނޫނިއްޔާ އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމުގެ މަގުން ހިނގަން ނުފަށާ ކަމަށް ވަންޏާ އަނެއްކާ ވެސް އައިސް ޖެހޭނީ ހަމަ މި ތަނުގައި" އާތިފް ވިދާޅުވިއެވެ.
ހަމައެއާ އެކު، ގައުމުތަކުން އެހީ ލިބޭ ވާހަކަދެކެވޭއިރު، އެހީ ލިބުނު ކަމަށް ވިޔަސް ފިސްކަލް ޑިސިޕްލިނަރީ ގެނެވުމުން ނޫނީ ގައުމަށް ހަމަޖެހުމެއް ނުލިބޭނެ ކަމަށް އާތިފް ވިދާޅުވިއެވެ.
އެ ހާލަތަށް ރާއްޖޭގެ އިގުތިޞާދު ރަނގަޅުވުމުން ނޫނީ އިންވެސްޓަރުން ވެސް އެހީއެއް ދޭން ބޭނުންނުވާނެކަން ފާހަގަކުރައްވައި އޭނާ ވިދާޅުވީ، ރާއްޖޭގެ ބޮންޑު ވިއްކަން ނުކުންނަން ވެސް ޖެހިލުންވާނެ ކަމަށެވެ.
ލަސްނުކޮށް އަޅަންވީ ފިޔަވަޅު
ރާއްޖޭ މިހާލަތަށް ދިޔައީ ޒަމާނީ އިހުމާލުތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. ސިޔާސީ ބޭނުމަށް ކޮށްފައިވާ އަދި ކުރާ ކަންކަމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ކުރަން ނުޖެހޭ އެތައް ކަމެއް ވަނީ ކޮށްފައެވެ. އެއިން އެއް ހެއްކަކީ ގައުމުގެ ހިންގާ ނިޒާމެވެ. މި ގައުމަށް ފަހާފައި މި އޮތް ކޯޓު މި ގައުމަށް މާ ބޮޑީއެވެ.
އާ ފިނޭންސް މިނިސްޓަރު މޫސާ ޒަމީރު: އޭނާ ވިދާޅުވީ މިއީ ވަގުތީ ދަތިކަމެއް ކަމަށް -- ފޮޓޯ/ ރައީސް އޮފީސް
އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ނުވަތަ އެހެން ވެސް ބޮޑެތި ގައުމުތަކުގައި އޮންނަ ކޮންމެ މުއައްސަސާއަކަށް މުއައްސަސާއެއް މި ގައުމުގައި އޮންނަން ޖެހޭތޯ މިއީ ކޮންމެހެން ކުރަން ޖެހޭ ސުވާލެކެވެ. މިއަދު ރާއްޖެ ހިންގަމުން މި އަންނަނީ އެ އުސޫލުންނެވެ. ލިބޭ އާމްދަނީއާއި ޚަރަދުތައް ނުބައްދަލުއިރު ދައުލަތުން ބޮޑު ހޭދައެއް ކުރަންޖެހިފައިވަނީ އެކިއެކި މިނިސްޓްރީތަކާއި މިނިވަން މުއައްސަސާތަކާއި ކައުންސިލްތަކުގެ އިތުރުން އެހެން ވެސް އިދާރާތަކަށެވެ.
ކޮންމެ ވެރިކަމަކާ އެކު ސިޔާސީ މަގާމުތައް އެހާ ގިނަ ކުރެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު ތިބެނީ ކުރާނެ މަސައްކަތެއް ނެތިގެން ސޯޝަލް މީޑިއާގައި ޒުވާބުކޮށްލަކޮށްލައެވެ. ކޮންމެ ތަނެއް ހިންގަން އެތައް ވެރިންނެއް އައްޔަންކޮށް އެ ބޭފުޅުންނަށް މުސާރައާއި އިނާޔަތުގެ ގޮތުގަޔާއި އޮފީސް ހިންގުމުގެ ޚަރަދުގެ ގޮތުގައި މިލިއަނުން ޚަރަދުކުރަން ޖެހިފައިވާ ޖެހުމަކީ ގައުމު މި އިގުތިޞާދީ އަނދަވަޅަށް ވެއްޓުނު އެއް ސަބަބެވެ.
އެކިއެކި ހައްގުތަކާ ގުޅޭ ގިނަ މިނިވަން މުއައްސަސާތަކަށާއި އެކިއެކި ޚިދުމަތްތަކާ ގުޅޭ އެކިއެކި އިދާރާތައް ދައުލަތުން ބޮޑު ހޭދައެއްކޮށްގެން ހިންގާއިރު އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ ތަންތަނަކީ އެކަށީގެންވާ ނަތީޖާއެއް ނެރެވޭ ތަންތަނެއް ނޫނެވެ.
އިންޓަނޭޝަނަލް މަނިޓަރީ ފަންޑް (އައިއެމްއެފް)އާއި ވޯލްޑް ބޭންކު ފަދަ ބައިނަލްއަގުވާމީ މާލީ އިދާރާތަކުން ރާއްޖެއަށް ނުރައްކަލުގެ ރަނގަބީލު އަޅާތާ އެތައް އަހަރެއްވެއްޖެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރުތަކަކުންނެއް ވެސް އަދި ދިވެހީންނެއް ވެސް އެކަން ސީރިއަސްކޮށެއް ނުނަގައެވެ. އައިއެމްއެފްއާއި ވޯލްޑް ބޭންކުން ދޭ ލަފާތަކުގެ ތެރޭގައި ސަބްސިޑީތަކާއި އާސަންދައަށް އިސްލާހުތައް ގެނެސް، ދައުލަތުގެ ކުންފުނިތައް ހިންގާ ގޮތްތައް ވެސް ހަރުދަނާކުރުން ހިމެނެއެވެ. ޕަބްލިކް އިންވެސްޓްމެންޓް ފްރޭމްވޯކެއް އޮތުން މުހިންމު ކަމަށް ވެސް ލަފާދެއެވެ.
އެ ދެއްވަނީ ނުލަފާތަކެއް ނޫނެވެ. ހަމަ ރަނގަޅު ލަފައެވެ. ގައުމު ޒަމާނުންސުރެއް މި ހިންގަނީ އެކަން ކުރަންވާނެ ގޮތަކަށް ނޫނެވެ. ދެވެން ނެތް އެތައް ސަބްސިޑީއަކަށް ކޮންމެ އަހަރަކު އެތައް ބިލިއަން ރުފިޔާއެއް ދިވެހި ދައުލަތުން ހޭދަކުރެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި، ދިވެއްސެއް، ބޭރު މީހެއް ނުބަލައި ދޭ ކާޑުގެ ސަބްސިޑީ ވެސް ހިމެނެއެވެ.
އާސަންދައަށް ވިސްނި ނަމަވެސް ފެންނަން އޮތީ ދެރަވާ މަންޒަރެކެވެ. އެ ނިޒާމުގެ ބޭނުން ސިއްހީ ޚިދުމަތްދޭ ތަންތަނުން ނާޖާއިޒު ގޮތުގައި ހިފައި ދައުލަތަށް އެތައް ބިލިއަން ރުފިޔާއެއް ބިލުކުރަނީއެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި މިއީ ވަކި ލިމިޓްތަކެއް ހިމެނޭ، އިންޝްއަރެންސް ނިޒާމެއްގެ ތެރެއިން ހިންގާ ކަމަކަށް ހަދަން ޖެހެއެވެ. މި ކަންކަމުގެ އިތުރުން ވެސް ދިވެހީން ހަނދާން ކުރަންޖެހޭ އެހެން ކަމެއް އެބައޮތެވެ. ހުރިހާ ކަމެއް ހިލޭ ނުކޮށްދެވޭނެ ކަމެވެ. ޚާއްސަކޮށް މި ހާލަތުގައެވެ.
ރައީސް ޑރ. މުޙައްމަދު މުއިއްޒު ވެރިކަމުގައި އެ ހުންނެވީ ހުރިހާ ބާރަކާ އެކުއެވެ. ވެރިކަމުގެ އިތުރުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ސުޕަ މެޖޯރިޓީ އެބައޮތެވެ. އެ މަނިކުފާނު ބޭނުންފުޅުވާ ކަމެއް ކުރެއްވުމުގެ ބާރު އެބައޮތެވެ. މާ އަވަހަކަށް ދެން އިންތިޚާބެއް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން މިއީ އެ ފިޔަވަޅުތައް އަޅަންވީ ވަގުތެވެ. ބަޔަކު ކިތަންމެ ނުރުހުނު ނަމަވެސް ގައުމު ސަލާމަތްކުރުމުގެ ބޭނުމުގައި އެ ފިޔަވަޅުތައް އަޅަން އެބަޖެހެއެވެ. ސޯޝަލް މީޑިއާގައި އުޅެފާނެ ގޮތަކާ މެދު ނުވިސްނައި ގައުމުގެ މުސްތަގުބަލަށްޓަކައި އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން ޖެހެއެވެ.
ނަމަވެސް، ފިޔަވަޅު އެޅުމުގައި އިސްކަން ދޭން ޖެހޭ ތަރުތީބެއް ގެންގުޅެން ޖެހެއެވެ. އެގޮތުން، ރައްޔިތުންނަށް ދޭ އެއްޗެއް ކަނޑަން ވާނީ ސިޔާސީ ބޭނުމަށް ކުރާ އިސްރާފުތައް ހުއްޓާލާފައެވެ. އެކަށީގެންވާ ވަރަށް ސިޔާސީ މަގާމު މަދުކޮށްފައެވެ. އަދި، ގާބިލު މަގާމަށް އެކަށޭނަ މީހުންނަށް އެކަނި ވަޒީފާ ދީގެންނެވެ. ނޫނީ އަޅާ ފިޔަވަޅުތަކުގެ އިހުލާސްތެރި ކަމެއް ނުފެންނާނެއެވެ. އެހެންކަމުން ފިނޭންސް މިނިސްޓަރު ބަދަލުކުރިޔަސް އަދި ހައްލެއް ނެތެވެ. އަވަހަށް އަޅަންވީ ފިޔަވަޅެވެ.