އިއްޔެ އިރުއެރީއިރު އެންމެން ތިބީ ހެވިފައެވެ. އެކަމަކު، ކުއްލިއަކަށް ގައުމީ ބޭންކް، ބީއެމްއެލުން އިއުލާނުކުރީ އެ ބޭންކުން ދިވެހި ރުފިޔާތަކަށް ދެމުން އައި ޑޮލަރު ދިނުން ހުއްޓާލި ވާހަކައެވެ. އެއީ، އިތުރު އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތިގެން ކޮންމެހެން ބޯންޖެހިގެން ބޯންޖެހޭ ހިތި ބޭހެއް ކަމަށެވެ. އެއީ، ދެރަވެފައި ތިބެގެން ނިންމި ނިންމުމެއް ކަމަށެވެ.
ނިންމުމާ އެކު އެ ޑޮލަރަށް ބަރޯސާވެގެން ރާއްޖެއިން ބޭރުގައި ކިޔަވަން ތިބި ކުދިންނާއި އެ ކުދިންގެ އާއިލާތަކާއި ބޭރުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންނާއި އެ ނޫން ވެސް އެންމެން ނުކުމެ ސަރުކާރަށް 'ބަވަން' ފެށީއެވެ. އެއީ އެ ކަން ވާނެ ވެސް ގޮތެވެ. އެ މީހުންގެ މުޅި ދިރިއުޅުން ބައްޓަންވެފައި އޮތީ އެ ލިބޭ މަދު ޑޮލަރުކޮޅަށެވެ. ނޫން ނަމަ ދެން ޖެހޭނީ 18 ރުފިޔާއިން މަތީގައި ހުރި ކަޅު ބާޒާރުން ޑޮލަރު ގަންނާށެވެ. އެހެންވީމާ އެ މީހުން ރުޅި އަންނާނެއެވެ.
ބީއެމްއެލުން މި ނިންމުމެއް ނިންމަން އުޅޭތާ ދުވަސްކޮޅެއް ވެއްޖެއެވެ. އެ ވާހަކަ ނުރަސްމީ ސިފަސިފައިގައި ދެކެވޭތާ އެތައް ދުވަހެއް ވެއްޖެއެވެ.
ހެނދުނު ހެނދުނާ ބީއެމްއެލުން ނޫސްތަކަށް ބަޔާނެއް ފޮނުވަންދެން ވެސް ސަރުކާރުން އައީ ޑޮލަރު ދިނުން ހުއްޓައިނުލާނެ ކަމަށް ބުނަމުންނެވެ. ބޭންކްގެ މެޖޯރިޓީ ހިއްސާ އޮންނަނީ ސަރުކާރުގައިކަމުން އެއީ ހަގީގަތް ކަމަށް އެންމެން ވެސް ތިބީ އެއްބަސްވެގެންނެވެ. އެއަށް ވުރެ ހާލަތު ގޯސްކަން އެނގުނީ ބީއެމްއެލުން ބަޔާނެއް ނެރެ، ހިތި ބޭހެއް ބޯންޖެހޭކަން އިއުލާނުކުރުމުންނެވެ.
އެކަމަކު، އާންމުންގެ ނުރުހުމާ އެކު އިރުއޮއްސެން ވާއިރަށް ނިންމުން ބަދަލުކޮށްފިއެވެ. އަލުން ބޭންކުން އަނެއްކާ އިތުރު ބަޔާނެއް ނޫސްތަކަށް ފޮނުވައިފިއެވެ. އޭގެ ފަހުން ސަރުކާރުން ބޭއްވި ނޫސްވެރިންގެ ބައްދަލުވުމެއްގައި އިގުތިސާދީ ވަޒީރު މުޙައްމަދު ސައީދު ވިދާޅުވީ، ބީއެމްއެލުން އަމަލުކުރީ ރައީސް ޑރ. މުޙައްމަދު މުއިއްޒުގެ ސީދާ އިރުޝާދުފުޅާ ޚިލާފަށް ކަމަށެވެ. އެއީ، ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ވާހަކައެކެވެ. އެއީ ފާޑެއްގެ ވާހަކައެކެވެ. އެއީ ހަމަ ގައިމު ވެސް ވެގެންވާނެ ގޮތެއް ވެސް ނޫނެވެ.
ހިތި ބޭސް ބޯށޭ ބުނަން ކެރެންޖެހޭ
ބީއެމްއެލްގެ ސީއީއޯ އަދި މެނޭޖިން ޑިރެކްޓަރު ކާލް ސްޓުމަކް ވިދާޅުވީ، ބޭންކަށް ވިއްކޭނީ އެ ބޭންކަށް ގަންނަން ލިބޭ ޑޮލަރު ކަމަށެވެ. އެއީ، އެންމެ އާދައިގެ އެންމެ ކުޑަ ކުއްޖާ ވެސް ދަންނާނެ ހަގީގަތެވެ.
އެ ބޭންކަށް މި އަހަރު ކަސްޓަމަރުން އަތުން ލިބުނީ 60 މިލިއަން ޑޮލަރެވެ. އެކަމަކު، އޭގެ ތިންގުނަ ފައިސާ ޚަރަދުކުރަންޖެހެއެވެ. އެހެންވެ، ބޭންކަކަށް ދެކޮޅު ޖެއްސޭނެ ގޮތެއް ނެތެވެ. އިތުރު ގޮތެއް ނެތިގެން، ނުކޮށް ނުވާން އޮވެގެން ނިންމުމެއް ނިންމީ ކަމަށް ބޭންކްގެ ސީއީއޯ ވިދާޅުވީ ހެނދުނެވެ.
ބީއެމްއެލްގެ ސީއީއޯ އަދި މެނޭޖިން ޑިރެކްޓަރު ކާލް ސްޓުމްކަ: އޭނާ ވިދާޅުވީ ރުފިޔާ ކާޑުތަކަށް ޑޮލަރު ނުދޭން ނިންމީ އެއްވެސް އިތުރު ގޮތެއް ނެތުމުން ކަމަށް -- ސަން ފޮޓޯ/ ނާއިޝް ނާހިދު
"ކާޑު ބޭނުންކުރާ މިންވަރު އިތުރުވުމަކީ ވިޔަފާރިތަކަށް ބޭންކުން ދޫކުރާ ބޭރު ފައިސާގެ އަދަދު ނުހަނު ބޮޑު މިންވަރަކަށް ދަށްވެގެންދާ ކަމެއް. ތަފާސްހިސާބަށް ބަލާއިރު ކާޑު ބޭނުންކޮށްގެން މައިގަނޑުކޮށް ކުރާ ދަތުރުތަކާއި އޮންލައިން ވިޔަފާރިއަށްވުރެ އިގުތިސާދީ މުހިންމު ހަރަކާތްތަކަށް ބޭންކުން ހޭދަކުރާ ބޭރު ފައިސާގެ މިންވަރު 75 އިންސައްތަ ދަށް،" ކާލް ސްޓުމަކް އިއްޔެ ވިދާޅުވިއެވެ.
އޭނާ ވިދާޅުވީ، ބޭންކްގެ އެންމެ މަތީ މަސްލަހަތަކީ ޑިޕޮސިޓަރުންނަށް ރައްކާތެރިކަން ދިނުން ކަމަށެވެ. އެހެންވެ، އޭނާ ވަނީ މަހުން މަހަށް ކެނޑޭ ބޭރު ފައިސާގެ މުއާމަލާތްތައް މެދުނުކެނޑި ކުރިއަށް ގެންދަން ކާޑުގެ ޕްރައިމަރީ އެކައުންޓު ޑޮލަރު އެކައުންޓަކަށް ބަދަލުކުރަން އިލްތިމާސްކޮށްފައެވެ.
"މިއީ މުހިންމު އިގުތިސާދީ ހަރަކާތްތަކަށް ބޭނުންވާ ބޭރު ފައިސާ މެދުނުކެނޑި ފޯރުކޮށްދިނުމަށްޓަކައި މި ވަގުތުގެ ހާލަތަށް ބޭންކުން ކޮންމެހެން އަޅަން ޖެހުނު ފިޔަވަޅެއް،" އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
އެކަމަކު، ކުއްލިއަކަށް އެ ނިންމުން ބަދަލުކުރަން ނިންމީ ފޮރުވާފައި ހުރި ޑޮލަރުތަކެއް ފެނިގެންނެއް ނޫނެވެ. ޑޮލަރު ބޮނޑިއެއް މަތިން ވެއްޓުނީއެއް ވެސް ނޫނެވެ. ރައީސް އޮފީހުގައި އިރުއޮއްސެނިކޮށް ބޭއްވި ނޫސްވެރިންގެ ބައްދަލުވުމުގައި ނޫސްވެރިން އެންމެ ތަކުރާރުކޮށް ކުރި ސުވާލަކީ އެއީއެވެ. ޑޮލަރު ލިބޭނެތޯއެވެ؟ މި ގޮތަށް ޑޮލަރު ދޫކުރެވޭނީ ކިހާ ދުވަހަކުތޯއެވެ؟ މިހެން ހިފެހެއްޓޭނެތޯއެވެ؟ ނުލިބިގެން އުޅުނު ޑޮލަރު ލިބޭނެކަމުގެ ޔަގީންކަން އޮތްތޯއެވެ؟
އެ ސުވާލުތަކަށް އިގުތިސާދީ ވަޒީރު ސައީދު ވެސް، މާލީ ވަޒީރު ޑރ. މުޙައްމަދު ޝަފީގު ވެސް ސީދާ ޖަވާބެއް ނުދެއްވައެވެ. ވިދާޅުވީ، ބީއެމްއެލުން ވެސް ބޭނުންވާ ކަންތައްތަކެއް ހުންނާނެ ކަމަށާއި އެ ކަހަލަ ބައެއް ކަންކަން ކޮށްދޭން މަރުކަޒީ ބޭންކް، އެމްއެމްއޭއިން އެއްބަސްވީ ކަމަށެވެ.
ބީއެމްއެލުން ހެނދުނު ވަރަށް ސާފުކޮށް ވިދާޅުވީ ބޭންކްގެ ޑޮލަރު ނެތީއޭއެވެ. އެހެންވީމާ އިރުއޮއްސެންވާއިރަށް ޑޮލަރު ލިބުނު ގޮތެއް ބުނެދޭން ޖެހެއެވެ. އެއް ގޮތަކީ އެމްއެމްއޭއިން ބީއެމްއެލަށް ދޫކުރާ ޑޮލަރުގެ އަދަދު އިތުރުކުރީއެވެ. އެއީ، ބީއެމްއެލްގެ ނިންމުން އަނބުރާ ގެންގޮސް، އަލުން ޑޮލަރު ދޫކުރަން ފެށޭނެ އެއްގޮތެވެ.
އެކަމަކު، އިގުތިސާދީ ކަންކަން ދިރާސާކުރައްވާ އާތިފް ޝަކޫރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެއީ ދެމެހެއްޓެނިވި ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. އެއް ސަބަބަކީ އެމްއެމްއޭގައި ހުރި ޑޮލަރުގެ ރިޒާވް ދަށްވެ، ކަންބޮޑުވާން ޖެހޭ ހިސާބަށް ގޮސްފައި އޮތުމެވެ. އެހެންވީމާ އެމްއެމްއޭއަށް ވެސް ޑޮލަރު ދޫކުރެވޭނީ ވަކި މިންވަރަކަށެވެ. އެއީ، ތާއަބަދު ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. ހައްލަކަށް ވާނީ ޑޮލަރުން ލިބޭ އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމެވެ. ނޫން ނަމަ، މި ގޮތަށް ޑޮލަރު ދޫކުރެވޭނެ ގޮތެއް ނެތެވެ.
އެމްއެމްއޭއަށް ލިބޭ ޑޮލަރުން ބޭރުގެ ދަރަނިތައް ދައްކަން ޖެހެއެވެ. ތެލަށް ފައިސާ ދައްކަންޖެހެއެވެ. ޒަރޫރީ ބޭނުންތަކަށް ވެސް އެ ޑޮލަރުން ޚަރަދުކުރަން ޖެހެއެވެ.
އާތިފްގެ ކަންބޮޑުވުން ވަރަށް ކުރެވެ. "އިތުބާރު ގެއްލުނީ ރާއްޖޭގެ މުޅި މާލީ ނިޒާމަށް،" މިހާ ކުރެވެ.
ޑޮލަރުު ނުލިބެންޏާ އެ ކަން ވެސް އެނގެންވާނީ އެއް ދުވަހު ހޭލާއިރަކަށް ނޫނެވެ. ކުރިއާލައި ބުނެދޭން ޖެހެއެވެ. އަމުދުން ހިތި ބޭހެއް ބޯން ޖެހޭނަމަ އެ ވާހަކަ ބުނުމުގެ ހިތްވަރު ގައުމުގެ ވެރިންގެ ކިބައިގައި ހުންނަން ޖެހެއެވެ. ނެތް ތަނުން ޑޮލަރު ބެހޭނީ ކިހާ ދުވަހަކުތޯ މިއީ ހީކުރާ ވަރަށް ވުރެ ނުރައްކާތެރި ސުވާލެކެވެ.
"މާލީ ހާލަތު މި ހިސާބަށް ދިޔަ ގޮތާއި ދެން ވެދާނެ ކަމަށް ލަފާކުރެވޭ ގޮތާއި އަދި އަރައިގަތުމަށް އަމަލުކުރަން ރާވާފައިވާ އޮތް ގޮތް ސާފު ބަހުން ރައްޔިތުންނަށް ކިޔައިދޭންޖެހޭ،" ކުރީގެ ރައީސް މުޙައްމަދު ނަޝީދު މި ކަމުގައި ވިދާޅުވިއެވެ.
އޮޑި ފަރާ ގާތްވަނީ އެންމެން ބަލަން ތިއްބާ
ދިވެހި އިގުތިސާދީ އޮޑި ގޮސް ފަރަށް އަރާކަށް އެކަކު ވެސް ނޭދޭނެއެވެ. ހިތި ބޭހެއް މި ތިބީ ބޯންޖެހިފައެވެ. އެއީ، ކޮންމެ ފަދަ ސަބަބަކާ ހުރެ ނަމަވެސް އެއީ މިހާރު ނުކޮށް ވާން އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ.
ވެގެން އުޅޭ ގޮތް މިހާރަށް ވުރެ ތިލަކޮށްލާނަމެވެ. ކާޑުތަކުން މީހުން ކުރާ ޚަރަދުތަކަށް ބޭންކަށް 180 މިލިއަނެއްހާ ޑޮލަރު ބޭނުންވެއެވެ. އެކަމަކު، ކަސްޓަމަރުން އަތުން ބޭންކަށް ގަންނަން ލިބެނީ 60 މިލިއަން ޑޮލަރެވެ. ބާކީ 120 މިލިއަން ޑޮލަރު ބޭންކުން ހޯދަން ޖެހެނީ އެ ނޫން ގޮތްގޮތުންނެވެ.
ޑޮލަރު: ޑޮލަރު ލިބުން ވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ދަތިވެފައި --- ސަން ފޮޓޯ/ މުހައްމަދު އަފްރާހް
އެއް ގޮތަކީ އެމްއެމްއޭއިން ބީއެމްއެލަށް ދޫކުރާ ޑޮލަރުގެ އަދަދު އިތުރު ކުރުމެވެ. އެކަމަކު، އެންމެ ފަހުން އަޑުއިވުނީ ބޭނުންކުރެވޭ ރިޒާވް 43 މިލިއަން ޑޮލަރަށް ވެއްޓުނު ވާހަކައެވެ. އޭގެ ފަހުން އެ އަދަދު ހުރީ ކިހާ ވަރެއްގައި ކަމެއް ސާފުކޮށް ނޭނގެއެވެ. ހުސްވިއޭ ވެސް ރަށު ތެރޭގައި ކިއެވެ. ސަރުކާރުން ދޮގުކުރިއެވެ. އެހެންވީމާ އެމްއެމްއޭއިން ބޭންކަށް ފައިސާ ދޫކުރަމުން ދޫކުރަމުން ދެވޭނީ ވެސް ވަކި މިންވަރަކަށެވެ.
އިގުތިސާދުގައި ނެތް ޑޮލަރެއް ދުލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ.
"ސަރުކާރުތަކާއި ބޭންކްތަކާ ކުށްވެރިކޮށް، ތިމަން ނުވެސް ދެނަހުރީމޭ ބުނުމަކީ ފަސޭހަގޮތް. އޮޑި ފަރާއި ގާތްވީ އެންމެން ބަލަން ތިއްބާ،" ކަން ކުރަންވީ ގޮތް މާހިރުން ހުރީ ބުނެދެއްވާފައިކަން ފާހަގަކުރައްވައި އާތިފް ވަރަށް ސީދާކޮށް ވިދާޅުވިއެވެ.
ހިތި ބޭހެއް ނުބޮއެ އަރައިނުގަނެވޭ މިންވަރަށް އިގުތިސާދީ ހާލަތު މި އޮތީ ގޯސްވެފައެވެ. ހިތި ބޭސް ބޯންޖެހޭ ކަމާއި ބޯންވީ ގޮތް ރީތިކޮށް ބުނެދޭން ޖެހެއެވެ. ނުވެނުދާނެ އިގުތިސާދީ ހަގީގަތް ބުނެދިނުމުގެ ހިތްވަރު ގައުމުގެ ވެރިންގެ ކިބައިގައި ހުންނަން ޖެހޭނެއެވެ.
ނޫން ނަމަ، ބަލަން ތިއްބާ އޮޑި ފަރަށް އަރާފާނެއެވެ.