އެ ޒުވާނާ ފެނިއްޖެނަމަ ދުން ފެންނާނެއެވެ. އޭނާގެ އަތުގައި ސިނގިރޭޓެއް, ނުވަތަ ވޭޕެއް ނެތްއިރެއް ނުދާނެއޭ ވެސް ބުނެވިދާނެއެވެ. އޭނާ ހުރީ އެހާ ވަރަށް, ތާކުން ތާކު ނުޖެހޭ އެ ވަބާގައި ޖެހިފައެވެ. ނަމަވެސް, އެ ވަބާއިން ސަލާމަތްވާން މިދިޔަ އަހަރު އޭނާ ވެސް ނިންމިއެވެ. މަޖުބޫރު ވެގެންނެވެ.
އެއީ ވޭޕް މަނާ ކުރުމާ އެކު, މިދިޔަ އަހަރުގެ އޮކްޓޫބަރު މަހުގެ ފަހު ދުވަހުން ފެށިގެން ސިނގިރޭޓުގެ އިމްޕޯޓު ޑިއުޓީ ބޮޑުކުރުމުންނެވެ. އެއާއެކު ސިނގިރޭޓްގެ އަގު އިންތިހާއަށް ބޮޑުވާތީ އެއީ އޭނާއަށް ފޯރުންތެރި ކަމަކަށް ނުވާތީއެވެ. ނަމަވެސް، އޭނާގެ އެ ނިންމުން ބަދަލު ކުރީ އަގު ހެޔޮކޮށް އެ އިސްތިއުމާލު ކުރެވޭ ގޮތްވުމުންނެވެ.
"ކިހިނެއް 250 ރުފިޔާއަށް ފޮއްޓެއް ގަނެގެން ބޯނީ މި ލިބޭ މުސާރައިން. އެކަމަކު، ފަހުން ބައިވަރު ޗޮއިސް ލިބުނީމާ ދެން ނުހުއްޓީ," އެ ޒުވާނާ ކިޔައިދިނެވެ.
ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރުމާއި، ވޭޕު ކުރުމާއި އީ-ސިނގިރޭޓު ބުއިން މާނަކަން އަންގައިދޭން ހަރުކޮށްފައިވާ ނިޝާނެއް: --- ފޮޓޯ/ގެޓީ އިމޭޖަސް
ވޭޕް މަނާކުރުމާ އެކު ސިނގިރޭޓްގެ އަގު ސަރުކާރުން ބޮޑު ކުރީ ވަރަށް މުހިންމު މަގުސަދެއްގައެވެ. އެއީ، ދިވެހީންގެ ދުޅަހެޔޮ ކަމަށް ކޮންމެހެން އަޅަން ޖެހޭ ފިޔަވަޅެކެވެ. މިހާރު ވެސް ރާއްޖޭގައި އެންމެ ގިނަ މީހުން މަރުވަނީ ގައިންގަޔަށް ނާރާ ބަލިތަކުގައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ސީދާ ދުންފަތާ ގުޅުންހުރި އެތައް ބައްޔެއް ހިމެނެއެވެ.
މި ބަދަލާ އެކު ވެސް ގިނަ ބަޔަކު އުފެއްދި ސުވާލަކީ މިކަން ކިހާވަރަކަށް ތަންފީޒު ކުރެވޭނެތޯއެވެ. އެއީ ދުންފަތާ ގުޅިގެން މިހާތަނަށް ގިނަ ގަވާއިދުތަކަކާއި އުސޫލުތަކެއް ހަދާފައިވީ ނަމަވެސް އެ ކަންކަން ތަންފީޒުނުވާތީއެވެ. މި ކަމުގައި ވެސް މިވީ އެގޮތެވެ.
އެތައް ޗޮއިސްއެއް, ތަންފީޒެއް ނުވޭ
ދުންފަތް ކޮންޓްރޯލްކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި އިސްކޮށް އުޅުއްވާ ބޭފުޅަކު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި, ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުން މީހުން ދުރުކުރަން ބޭނުންނަމަ އެކުއެކީގައި ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ތަންފީޒުވާން ޖެހެއެވެ. އެގޮތުން، ސިނގިރޭޓް އަގު ބޮޑުވިއިރު އެއާ ގުޅުން ހުރި އެހެން ބާވަތްތަކުގެ އަގުތައް ވެސް އެކުއެކީގައި ބޮޑުވާން ޖެހޭ ކަމަށާއި ނޫނީ ނަތީޖާ ނުނިކުންނާނެ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރާއްޖެއަށް މި ފަހަރު ދިމާވީ އެ މައްސަލަ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ވޭޕް މަނާކޮށް ސިނގިރޭޓް އަގު ބޮޑުކުރުން ރަނގަޅު. އެކަމަކު، ސިނގިރޭޓާ އެކު އަގު ބޮޑުވާން ޖެހޭ އެއާ ގުޅުންހުރި ބައެއް ބާވަތްތަކުގެ އަގު ބޮޑުނުވެ ހުރުމުން މީހުންނަށް ދެވަނަ ޗޮއިސްއެއް ލިބުނު. އެހެންވީމާ މި ކަހަލަ ކަންކަމުގައި މީހުން ދާނީ ދެވަނަ ޗޮއިސްއަށް. އެ ޗޮއިސް ނެތްނަމަ ހުއްޓާލަން އުޅޭ މީހުން ގިނަވާނެ. ރާއްޖޭގައި މިވީ ގޮތަކީ ދެވަނަ ޗޮއިސް މާ ބޮޑަށް ލިބުނީ," އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
އޭނާ އެ އިޝާރާތް ކުރެއްވީ އަމިއްލައަށް އޮޅައިގެން ސިނގިރޭޓް ހަދާ ބާވަތްތަކަށެވެ. ސިނގިރޭޓް އަގު ބޮޑުވުމުން ގިނަ މީހުން އެ ބާވަތުގެ ތަކެތި ބޭނުން ކުރަން ފެށިއެވެ. އެއީ، ދުންފަތާއި ކަރުދާހުގެ އިތުރުން ފިލްޓަރު ވަކިން ގަނެގެން އަމިއްލައަށް އޮޅައިގެން ސިނގިރޭޓް ހެދުމެވެ. އެގޮތަށް ސިނގިރޭޓް އުފެއްދުމަށް ޚާއްސަ އާލާތެއް ވެސް ގެންގުޅެއެވެ. އެ އެއްޗެއްސަށް ވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ޑިމާންޑް ބޮޑުވެފައެވެ.
ހެލްތު މިނިސްޓްރީން މީގެ ކުރިން ކަސްޓަމްސްއަށް ދިން ލަފައެއްގައި ވަނީ ރާއްޖޭގައި އެއްވެސް މިންވަރަކަށް ދުންފަތާއި ދުންފަތުގެ ބާވަތްތައް އުފެއްދުމަކީ މަނާކަމެއް ކަމަށް ގާނޫނުގައި ބުނާއިރު، ދުންފަތާއި ދުންފަތުގެ ތަނޑިއާއި ނިކޮޓިން ހިމަނައިގެން، އޭގެ މާއްދާއެއް ހަށިގަނޑަށް ވާސިލުވާ ގޮތަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ ކޮންމެ އެއްޗަކީ ދުންފަތުގެ ބާވަތެއް ކަމަށެވެ.
އެހެންވެ، ދުންފަތުގެ ބާވަތެއް އުފެއްދުމަކީ މަނާކަމެއް ކަމުގައިވާތީ، ދުންފަތުގެ އެއްވެސް ބާވަތެއް އުފެއްދުމަށް ބޭނުންކުރާ އެއްޗެއް ނުވަތަ އާލާތެއް އެއްވެސް ފަރާތަކުން އެތެރެކޮށްފި ނަމަ އެތަކެތި ހިފަހައްޓައި ނައްތާލުމަށް ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ވަނީ އަންގައިފައެވެ.
ނަމަވެސް، ކަސްޓަމްސްއިން އެކަން އެގޮތަށް ތަންފީޒެއް ނުކުރެއެވެ. ކަސްޓަމްސްގެ ޖަވާބަކީ ދުންފަތުގެ ބާވަތްތައް އުފައްދަން ބޭނުންކުރާ އާލާތްތަކާއި އެއްޗެހިތައް އެތެރެކުރުން ހުއްޓުވޭނީ، އެ ތަކެތި އެތެރެކުރުން ގާނޫނުން މަނާކުރުމުން ކަމަށެވެ. ކަސްޓަމްސްއިން ބުނީ، ކަސްޓަމްސްއަކީ ތަންފީޒީ އިދާރާއަކަށް ވާތީ، އެ ޚިދުމަތުން ހިފަހައްޓަނީ ގާނޫނަކުން ރާއްޖެއަށް އެތެރެކުރުން މަނާކަމަށް ބަޔާންކޮށްފައިވާ ތަކެތި ކަމަށެވެ. އެގޮތުން، ރާއްޖެއަށް އެތެރެކުރާ ހުރިހާ މުދަލެއް ކްލިއާކުރާ މަރުހަލާގައި، ބަލަންޖެހޭ އެކި ބެލުންތަކަށް ފަހު، އެ މުދަލަކީ ގާނޫނީ ގޮތުން ގައުމަށް އެތެރެކުރުން މަނާ މުދަލެއް ނޫން ނަމަ އެ މުދަލެއް ދޫކުރާނެ ކަމަށް ކަސްޓަމްސްއިން ބުނެފައިވެއެވެ.
"ގާނޫނީ މި މައްސަލަ މި ކުރިމަތިވީ ގާނޫނު ހަދާއިރު ފަރުވާތެރިވާން ޖެހޭ މިންވަރަށް ފަރުވާތެރި ވެފައި ނުވާތީ. މީގެ ސަބަބުން މަގުސަދު ހާސިލުނުވާ ވަރުގެ ގެއްލުމެއް މި ކުރިމަތިވީ," ކުރިން ވާހަކަ ދެއްކެވި ސިއްހީ ތަޖުރިބާކާރު ވިދާޅުވިއެވެ.
ދުންފަތާ ދެކޮޅަށް ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރައްވާ, އޭޑީކޭގެ މެނޭޖިން ޑިރެކްޓަރު އަޙްމަދު އަފްއާލް ވިދާޅުވީ، ދުންފަތް ކޮންޓްރޯލްކުރުން ފަދަ ކަންކަން ތަންފީޒުކުރެވޭނީ, އެންމެ ފިޔަވަޅަކަށް ވުރެ ގިނަ ފިޔަވަޅުތައް އަޅައިގެން ކަމަށެވެ. މިހާތަނަށް އެ ކަންތައްތަކުގައި ރާއްޖެ އޮތީ ވަރަށް ފަހަތުގައި ކަމަށް އަފްއާލް ވިދާޅުވިއެވެ.
"ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރުމަކީ ތަންފީޒީ އިދާރާތަކުން ކުރަން ޖެހޭ ކަމެއް. ކުރިން ވެސް ދުންފަތް ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ ގާނޫނު ތަންފީޒު ކުރުމުގައި ވަރަށް ގިނަ ބަހަނާ ހުރޭ. އެކަމަކު، ތަންފީޒު ކުރަން ބޭނުންކަމެއް ތަންފީޒު ކުރާތަން އެބަ ފެނޭ. އެހެންކަމުން މިކަމުގައި ވެސް ތަންފީޒީ އިދާރާތަކަށް ހުރި މައްސަލަ ހައްލުކުރެވޭނެ," އަފްއާލް ވިދާޅުވިއެވެ.
ދެން އޮތީ ސިނގިރޭޓް ވަގު ވިޔަފާރިތައް އިތުރުވުމެވެ. ސިނގިރޭޓުން ނަގައި ޑިއުޓީ ބޮޑުކުރުމާ އެކު ކުރިން 110 އަކަށް ވިއްކި ސިނގިރޭޓް ފޮއްޓެއްގެ އަގު 250 އަށް އެރިއެވެ. އެއާއެކު ގިނަ ބަޔަކަށް ވިސްނުނީ މިއީ ކުރެވޭ ވަރުގެ ކަމެއް ނޫން ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް، މާ ގިނަ ދުވަހެއްނުވެ، ރާއްޖޭގެ ބާޒާރު ފުރާލީ ވަގަށް އެތެރެ ކުރި ސިނގިރޭޓުތަކުންނެވެ. އެއީ ޑިއުޓީއެއް ދެއްކުމެއް ނެތި, ވަގަށް އެތެރެކޮށް ވިއްކި ސިނގިރޭޓެވެ. އެ ވައްތަރުގެ ސިނގިރޭޓް ފޮއްޓެއް ފިހާރަތަކުން ވިއްކަނީ 120 ރުފިޔާއާއި 160 ރުފިޔާއާ ދެމެދުގެ އަގަކަށެވެ. އެހެންކަމުން އަގު ހެޔޮ ސިނގިރޭޓް އާއްމުންނަށް ލިބެން ފެށިއެވެ.
"ވަގު ސިނގިރޭޓާ އެކު ވަރަށް ބޮޑު ގެއްލުމެއް މި ލިބުނީ. އޭގައި ނުހުރޭ ސިއްހީ އިންޒާރެއް ވެސް. އެހެންވީމާ ގާނޫނުގައި އެ ބުނާ ސިއްހީ އިންޒާރުގެ މަގުސަދު ހާސިލެއް ނުވޭ. އަނެއްކޮޅުން އެއީ ވަގަށް އެތެރެ ކުރި އެއްޗެއްސަށް ވާތީ ދައުލަތަށް ލިބެން ޖެހޭ ޓެކްސްއެއް ވެސް ނުލިބޭ," އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
ރާއްޖެއަށް މެންޗެސްޓާ ބްރޭންޑު ސިނގިރޭޓުގެ 200 މާސްޓާ ކާޓަން ސިއްރުން އެތެރެކުރި ކަމަށް ދަ ހޯކްސް ޕްރައިވެޓް ލިމިޓެޑަށް ތުހުމަތުކޮށް ފުލުހުންނާއި، މޯލްޑިވްސް ކަސްޓަމްސްއިން ގުޅިގެން މައްސަލައެއް އަންނަނީ ތަހުގީގު ކުރަމުންނެވެ. މިއީ އެތައް މިލިއަން ރުފިޔާއެއްގެ ވަގު ވިޔަފާރިއެކެވެ. މިގޮތަށް ވަގަށް އެތެރެކޮށްފައިވާ އެތައް ވައްތަރެއްގެ ސިނގިރޭޓެއް ރާއްޖޭގެ ބާޒާރުން ލިބެން އެބަހުއްޓެވެ.
ކުރިން ވާހަކަދެއްކެވި ބޭފުޅާގެ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ ސިނގިރޭޓްގެ ވަގު ވިޔަފާރި މިހާ ފާޅުގައި ކުރަމުން އަންނައިރު އެކަން ނުހުއްޓުވޭތީއެވެ. ކަންމަތީ ފިހާރަތަކާއި ކެފޭތަކުގެ އިތުރުން އޮންލައިންކޮށް ވެސް ފާޅުގައި އެ ތަކެތި ވިއްކަމުން އަންނައިރު އެކަން ހުއްޓުވަން ކަމާ ބެހޭ އިދާރާތަކުން މަސައްކަތް ނުކުރުމަކީ އޭނާގެ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމެވެ.
"އެ ވިއްކާ ސިނގިރޭޓްގައި ސިއްހީ އިންޒާރެއް ނެތަސް އެކަން ހުއްޓުވަން ހެލްތަކުން ވެސް އިކޮނޮމިކް މިނިސްޓްރީއަކުން ވެސް އަދި ކައުންސިލާއި ފުލުހުން ވެސް ތަންތާކަށް ނުދޭ. އެ ވަގު ވިޔަފާރި ކުރަން އޮތީ ދޫކޮށްލާފައި. މިހެންވީމަ ތަންފީޒެއް ނުވާނެ ދެއްތޯ؟" ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރަމުން އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
ސިނގިރޭޓް އަގު ބޮޑުކޮށްގެން އެންމެ ބޭނުންވި ނަތީޖާ ނުނިކުތް އަނެއް ސަބަބަކީ ވަކި ސިނގިރޭޓް ވިއްކުން ނުހުއްޓުވޭތީއެވެ. މިއީ ވެސް ސީދާ ގާނޫނުން މަނާކޮށްފައިވާ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް، މި ކަމެއް ވެސް ތަންފީޒެއް ނުވެއެވެ. ވަކި ސިނގިރޭޓް ވިއްކުން ވަނީ ހައްދުން ނައްޓާފައެވެ.
ދެން އޮތީ ބޭނުންތާކު ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރާ މައްސަލައެވެ. ގާނޫނު ބުނާގޮތުން މިހާރު ވެސް މީހުން އެއްވެ އުޅޭ އާއްމުތަންތަނާއި މަގުތަކާއި ސަރުކާރުގެ އިދާރާތައް ހިމެނޭ ސަރަހައްދުތަކުގައި ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރުމަކީ މަނާ ކަމެކެވެ. އަދި، ކެއިންބުއިމުގެ ޚިދުމަތް ދޭ ތަންތަނުގެ ތެރޭގައި ވެސް ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރެވޭނީ އެކަމަށް ޚާއްސަކޮށްފައިވާ ސަރަހައްދެއްގައެވެ. ނަމަވެސް، މިއީ ވެސް ތަންފީޒުވާ ގާނޫނެއް ނޫނެވެ. ސިނގިރޭޓްގެ ދުމުން ސަލާމަތްވެ އުޅެވޭނެ ގޮތެއް ނެތެވެ.
ހެލްތު މިނިސްޓްރީގެ ޑެޕިއުޓީ މިނިސްޓަރު އިސްމާއިލް ޒާހިރު, މިދިޔަ މަހު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކުރިއަށް އޮތް ތަނުގައި ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ނުކުރެވޭނެ އާއްމު ތަންތަން އިތުރުވާނެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވީ، އެ ގަވާއިދަށް ކޮމެންޓްތައް ލިބި މިހާރު ޑްރާފްޓް ނިމިފައިވާ ކަމަށެވެ.
އެ ގަވާާއިދު ގެޒެޓްކުރުމުން ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ނުކުރެވޭނެ ތަންތަން އިތުރުވެ، ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރެވޭނެ ތަންތަން ކަނޑައެޅޭނެއެވެ.
ވަގުތު ނަގާނެ, ތަންފީޒީ އިދާރާތަކުގެ އެއްބާރުލުން ބޭނުން
ސިނގިރޭޓް އަގު ބޮޑުކުރުން މިއީ ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދައްކާ ވާހަކައަށް އަފްއާލް ދެކޮޅެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިފަދަ ކަންކަމުގައި ނަތީޖާ ފެންނަން ދުވަސް ނަގާނެއެވެ. މި ފަހަރު ސިނގިރޭޓްގެ އަގު ބޮޑު ކުރުމުން ވެސް ހުއްޓާލަން ބޭނުންވާ މީހުން އެބަ އުޅޭ ކަމަށް އަފްއާލް ވިދާޅުވިއެވެ.
އަފްއާލް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިހާރުން މިހާރަށް މައްސަލަ ހައްލުކުރަން ގިނަ ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅައި ތަންފީޒުކުރުން ހަރުދަނާ ކުރަން ޖެހެއެވެ. އެގޮތުން، ދުންފަތުގެ ބާވަތްތަކުގެ ތެރެއިން އަގުހެޔޮ ބާވަތްތަކުގެ އަގުތައް ބޮޑު ކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ދުންފަތަށް ޓެކްސް ނެގޭ މަރުހަލާތައް މި ސަރަހައްދުން އަދިވެސް އެންމެ މަދީ ރާއްޖޭގައި. އަދިވެސް ކުރަން ޖެހޭ ކަންކަން އެބަހުރި. އިމްޕްލިމެންޓޭޝަން ރަނގަޅު ކުރަން ޖެހޭ. އަހަރުން އަހަރަށް ޓެކްސްއަށް ބަދަލު ގެންނަން ޖެހޭ އުސޫލެއް އޮންނަން ޖެހޭ. އިމްޕޯޓް ޓެކްސްގެ ބަދަލުގައި ސިނގިރޭޓް ވިއްކާ މީހުންނަކީ ލައިސެންސް އޮންނަ މީހުންނަށް ވާން ޖެހޭ. ރާއްޖޭގެ ގާނޫނު ވަރަށް ވީކް އަދިވެސް," އަފްއާލް ވިދާޅުވިއެވެ.
ދުންފަތުގެ އާ އުސޫލު ތަންފީޒުކުރަން ބޭނުންނަމަ ތަންފީޒީ އިދާރާތަކުން މިހާރަށް ވުރެ ހަރަކާތްތެރިވާން ޖެހެއެވެ. މިހާރު ވަގު ވިޔަފާރި ފުޅާވެފައި އޮތް މިންވަރުން ސިނގިރޭޓް އަގު ބޮޑުކުރުމުގެ ނަތީޖާ ހާސިލެއް ނުވެއެވެ. އެހެން އެކަން ދިމާވީ މި އުސޫލު ތަންފީޒުކުރުމަށް އެކުއެކީގައި ކުރަން ޖެހޭ ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ނުކޮށްވާތީއެވެ. ހުއްޓާލަން އުޅުނު ގިނަ ބަޔަކު މިކަން ހުއްޓާނުލައި އެ ތިބެވެނީ މިހެންވެއެވެ.