ރ. މާކުރަތު, މަގުމަތިން ކުދިބަޔަކު ރައީސް ޑރ. މުހައްމަދު މުއިއްޒާ ބައްދަލުކޮށް އެދުނީ ރަށުގައި ފުޓްސަލް ދަނޑެއް އަޅައިދިނުމަށެވެ. ރައީސް ވަގުތުން ދެކޮޅު ބަލާލެއްވުމަށް ފަހު ގޮވާލެއްވީ ސްޕޯޓްސް މިނިސްޓަރު އަބްދުالله ރާފިއުއަށެވެ. އެއަށް ފަހު މިނިސްޓަރަށް ރައީސް ދެންނެވީ އެ ރަށުގައި "އޭ" ގްރޭޑްގެ ފުޓްސަލް ދަނޑެއް އަޅުއްވައި ދެއްވުމަށެވެ. އެކަން ކުރެވޭތޯ ބައްލަވާނެ ވާހަކައާއި ދިރާސާކުރައްވާނެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. ސީދާ އަމުރު ކުރެއްވީ ދަނޑު އަޅައި ދިނުމަށެވެ.
އެ އަމުރު ކުރެއްވުމުގެ ކުރިން އެ ރަށުގެ ހާލަތު ރައީސް ބައްލަވާލެއްވި ނަމަ އެ ރަށަށް އެ ފެންވަރުގެ ފުޓްސަލް ދަނޑެއް ބޭނުންވޭތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ގައިމު ވެސް ޔަގީން ވާނެއެވެ. ތޭރަ ސަތޭކައެއްހާ މީހުން ރަޖިސްޓްރީގައި އޮންނަ މާކުރަތުގެ ގިނަ ބަޔަކު ދިރިއުޅެނީ ރަށުން ބޭރުގައެވެ. މިހާރު ވެސް އެ ރަށުގައި ބޮޑު ފުޓްބޯޅަ ދަނޑަކާއި ފުޓްސަލް ދަނޑެއް އޮތީ ތަރައްގީކޮށްފައެވެ. އަނެއްކާ އަނެއް ދަނޑު އަޅަންވީއެވެ.
ރައީސް މާކުރަތު ކުޑަކުދިންތަކަކާއެކު: އެ ކުދިން ފުޓްސަލް ދަނޑެއް އަޅަން އެދުމާއެކު ރައީސް ވިދާޅުވީ އެކަން ކޮށްދެއްވާނެ ކަމަށް-- ފޮޓޯ: ރައީސް އޮފީސް
ކަންބޮޑުވުމަކީ މާކުރަތުގައި ދަނޑެއް އަޅާތީއެއް ނޫނެވެ. އަދި، 500 އެއްހައި މީހުންގެ އާބާދީއެއް އޮތް, އެ އަތޮޅު ފައިނުގެ ރީތީކަން ގެއްލުވާލައި އެއާޕޯޓް އަޅާތީއެއް ވެސް ނޫނެވެ. ކަންބޮޑުވާން ޖެހެނީ ހިސާބު ނުޖަހައި ކަންކަން ކުރައްވާތަން ފެންނާތީއެވެ.
ދައުލަތުގެ ފައިސާއަކީ ހަމަ ހިތަށް އަރާ ގޮތަކަށް ބޭނުންކުރަން އޮންނަ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެންމެ މުހިންމު ކަންތައް ނޫން އެހެން ކަމަކަށް އެ ފައިސާ ބޭނުން ކުރާނަމަ އެއީ ވެސް ޚިޔާނާތެވެ. ދައުލަތުން ޚަރަދުތައް ކޮށްގެން ޕްރޮޖެކްޓްތައް ހިންގަން ވާނީ އެ ކަމެއްގެ މުހިންމު ކަމަށް ބަލައި ދިރާސާތައް ކުރުމަށް ފަހުގައެވެ. ރައްޔިތުން އެދޭ ކަންކަން ވެރިން ކޮށްދެއްވަންވާނެއެވެ. ދަތިތައް ހައްލުކޮށްދޭން ވެސް ވާނެއެވެ. ނަމަވެސް، އެކަން ކުރައްވަން ވާނީ ދެކޮޅު ޖެހޭ ގޮތަކަށެވެ. ހިސާބު ޖެހުމަށް ފަހު, ގެއްލުމާއި ފައިދާ ބެލުމަށް ފަހުގައެވެ. ނަމަވެސް، މި ގައުމުގައި ކަންކަން ވަމުން އަންނަތަން ފެންނަނީ އެގޮތަކަށް ނޫނެވެ.
ވާހަކަފުޅާ, އަމަލާ ދިމާވޭތަ؟
އަރުއްވާ ކޮންމެ ރަށަކަށް ގިނަ ވައުދުތަކެއް ވެވަޑައިގަންނަވަމުން ރައީސް ގެންދަވާއިރު މިއީ އެ މަނިކުފާނު މި ފަހުން ދެއްކެވި ބައެއް ވާހަކަފުޅުތަކާ ވެސް ދިމާނުވާ ކަމެކެވެ. ރ. އަތޮޅަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގެ ތެރެއިން މިދިޔަ އަންގާރަ ދުވަހު އުނގޫފާރު ރައްޔިތުންނާ ބައްދަލުކުރައްވައި ވާހަކަދައްކަވަމުން ރައީސް ވިދާޅުވީ، މެދު އަދި ދުރު ރާސްތާއަށް ބަލާއިރު، ރާއްޖެއަށް އޮތް ހަމައެކަނި ހައްލަކީ އާބާދީއާއި ތަރައްގީ އެއްފަސްކުރުން ކަމަށެވެ.
އެ ރޭ ރައީސް ވިދާޅުވީ، މި ސަރުކާރުން ކުދި އާބާދީތަކަށް އަޅައިނުލައި ދޫކޮށްލާކަމުގެ ތުހުމަތުތައް ބައެއް ފަރާތްތަކުން ކުރާ ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް، ސަރުކާރުން ގެންގުޅޭ ސިޔާސަތަކީ، އެންމެ ކުޑަ ރަށްތަކަށް ވެސް، އެ ރަށެއްގެ ނިސްބަތުން ޚިދުމަތް ދިނުން ކަމަށް ރައީސް ވިދާޅުވިއެވެ.
އެހެންނަމަވެސް، ދުރު ރާސްތާ އަދި މެދު ރާސްތާއަށް ވިސްނާއިރު ރާއްޖޭގެ އެކި ސަރަހައްދުތައް ތަރައްގީވާން ޖެހޭ ކަމަށް އެ މަނިކުފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.
"މެދު އަދި ދުރު ރާސްތާގެ ވިސްނުމެއްގައި ސަރަހައްދީ ތަރައްގީ، އާބާދީއާއި ތަރައްގީ އެއްފަސްވުން އެއީ ހަމަ ރާއްޖެއަށް އޮތް ހަމައެކަނި ހައްލު. އެ ނޫން ހައްލެއް ނެތް. އެހެންވީމާ އެކަން އަޅުގަނޑުމެން ކުރަން ޖެހެނީ،" އެ މަނިކުފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.
މި ސަރުކާރުން ވަނީ ސަރަހައްދީ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއެއްގެ ދަށުން ރާއްޖޭގެ އުތުރުގައާއި ދެކުނުގައި އެއް ލައްކައިގެ އާބާދީގެ ދެ ރީޖަން ގާއިމުކުރަން ނިންމައިފައެވެ. އަދި، 10،000އާ ހިސާބަށް މީހުން ދިރިއުޅޭނެ އާބަން ސެންޓަރުތައް ވެސް ގާއިމުކުރަން ރާވާފައިވެއެވެ. އާބަން ސެންޓަރުތައް ގާއިމުކުރާ ރަށްތަކަކީ ރ. އުނގޫފާރާއި ބ. އޭދަފުއްޓާއި ޅ. ނައިފަރުގެ އިތުރުން އދ. މަހިބަދޫއާއި ފ. ނިލަންދޫ އާއި ދ. ކުޑަހުވަދޫގެ އިތުރުން ލ. ފޮނަދުއެވެ.
ރައީސް ވިދާޅުވީ، އެގޮތަށް ސަރަހައްދުތަކެއް ތަރައްގީކޮށް، ރަށްތަކެއް ތަރައްގީ ކުރުމަކީ ޒިންމާދާރު ކަމާއެކީ ރައްޔިތުންނަށް ތަރައްގީ ގެނެސްދިނުމަށް ކުރައްވާ މަސައްކަތެއް ކަމަށެވެ.
ހިންގުމުގެ ދާއިރާގެ ތަޖުރިބާކާރަކު ނަން ނުޖަހަން ޝަރުތުކޮށް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ސަރުކާރުގެ އަމާޒަކީ އާބާދީއާއި ތަރައްގީ އެއްފަސްކުރުން ކަމަށްވާނަމަ އަމަލުތައް ވެސް ހުންނަންވާނީ އެގޮތަށެވެ. ނަމަވެސް، އާދާބީ މަދު ކުދިކުދި ރަށްރަށަށް ވަޑައިގެން ބޮޑެތި ވައުދުތައް ވެލައްވާއިރު ސަރުކާރުގެ އަމާޒާއި މަސައްކަތް ކުރައްވާ ގޮތާ ދިމައިނުވާ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
"އިގުތިސާދު މި އޮތީ އޮތް ހާލަތު. މާ ބޮޑު ކަމެއް ކުރެވޭނެ ހާލަތެއްގައެއް ނޫން މި އޮތީއެއް. އަނެއްކޮޅުން އާބަން ސެންޓަރުތައް ގާއިމުކުރަން ނިންމާފައިވާ ރަށްތަކަކީ ވެސް އެތައް ކަމެއް އަދި ބޭނުންވާ ރަށްރަށް. އާބާދީ އެއްފަސް ކުރަން ބޭނުންވާނަމަ އެ ރަށްރަށަށް ގިނަ ކަންކަން ކޮށްދޭން ޖެހޭ. އެ ތަންތަނުގައި ބޯހިޔާވަހިކަމުގެ މަޝްރޫއުތައް އަވަހަށް ފަށަން ޖެހޭ،" އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.
"އެކަމަކު އެކަން ނުކޮށް ދެން ހަމަ ކުދިކުދި ރަށްރަށުގައި ބޮޑު ޚަރަދުތައް ކޮށްގެން އެކިއެކި ޕްރޮޖެކްޓްތައް ހިންގާނަމަ މިއީ ދެކޮޅު ޖެހޭ ކަމެއް ނޫން،"
މިހާރު ލިބިފައިވާ ގެއްލުން ކުޑައެއް ނޫން
ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ޕާޓީތަކާއި އެ ޕާޓީތަކުގެ ލީޑަރުންނަކީ ސިޔާސީ ބޭނުމަށް ނޫން އެހެން ކަމަކާ މާ ބޮޑަށް ވިސްނާ ބައެއް ނޫނެވެ. މިއަދު ގައުމަށް ޖެހިފައި މިވާ ހާލުގެ ހަގީގީ ސަބަބަކީ އެއީއެވެ. އެ ބޭފުޅުން މުޅިންހެން ކަންކަން ކުރައްވަނީ ސިޔާސީ މަންފާއަށް ވިސްނައިގެންނެވެ. ގިނަ ވޯޓު ލިބޭނެ ގޮތަކަށް ބަލައިގެންނެވެ.
ރައީސް މުއިއްޒު، މަޑުއްވަރީގައި: އެ މަނިކުފާނު ވިދާޅުވީ ދެން ވަޑައިގަންނަވާނީ އުފާފާޅުކުރަން ކަމަށް -- ފޮޓޯ/ ރައީސް އޮފީސް
މިދިޔަ އެމްޑީޕީގެ ވެރިކަމަށް ބެލިޔަސް ފެންނަން އޮތީ އެ މަންޒަރެވެ. ކުޑަ ރަށެއް ބޮޑު ރަށެއް ތަފާތު ނުކުރާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވެ، ބޮޑެތި ލޯނު ނަގައިގެން ފައިސާ ނުލިބޭ އެތައް ކަމެއް އެ ވެރިކަމުގައި ވަނީ ކޮށްފައެވެ. އެކަށީގެންވާ އާބާދީއެއް ނެތް ރަށްރަށުގައި އެތައް ޕްރޮޖެކްޓެއް ވަނީ ހިންގައިފައެވެ. ކިޔަވަން ތިން ކުދިން ތިއްބަސް ބޮޑެތި ސްކޫލުތައް ވަނީ އަޅައިފައެވެ. މި ކަހަލަ އިގުތިސާދީ ގޮތުން ދެކޮޅު ނުޖެހޭ އެތައް ކަމެއް ކުރުމުގެ ނަތީޖާއަކީ މިއަދު އިގުތިސާދީ ގޮތުން މި ގައުމަށް ކުރިމަތިވެފައި މިވާ ދަތިކަމެވެ.
ޒަމާނީ ޑިމޮކްރަސީއާ އެކު ހެޔޮ ބަދަލުތައް ފަހުން އައި ނަމަވެސް ރައްޔިތުންގެ ސައްހަ ވޯޓަކުން ހޮވިގެން ފަހުން ވެރިކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅުން ވެސް އާމްދަނީ އިތުރު ކުރުމަށް ވުރެ އިސްކަން ދެއްވީ ފެންނަން ހުންނަ ތަރައްގީތައް ގެނައުމަށެވެ. ލޯނު ނަގައިގެން ބިލިއަނުން ޚަރަދުކުރީ ފައިސާ ނުލިބޭނެ ކަންކަމަށެވެ. ފަހުގެ ހުރިހާ ވެރިކަންތަކެއްގައި ވެސް ވޯޓުގެ ބޭނުމުގައި ކުރަން ނުޖެހޭ އެތައް ޚަރަދެއް ކުރިއެވެ. އަދި، ކޮރަޕްޝަންގެ ނުބައި އަމަލުގެ ސަބަބުން މަދު ބައެއްގެ ފައިދާއަށް ގައުމުގެ މަސްލަހަތު ދޫކޮށްލިއެވެ. މިފަދަ އެތައް ކަމެއްގެ ސަބަބުން ގޯހުގެ މައްޗަށް ގޯސް ހަދައި މިހާރު ގައުމުގެ މިސްރާބު މިހުރީ ފަރެއްގެ މެދާ ދިމާލަށެވެ. އިގުތިސާދު އޮތީ އެހާ ވެސް ނާޒުކު ހާލަތެއްގައެވެ.
ލިބޭ އާމްދަނީއަށް ވުރެ އިތުރަށް ޚަރަދުކުރާނަމަ މީހެއް ވިޔަސް ގައުމެއް ވިޔަސް ދަރާ ވިކުން ނޫން ގޮތެއް ނޯންނާނެއެވެ. ދުނިޔޭގެ އެވްރެޖު ގައުމެއްގެ ކުޑަ އަވަށެއްގެ އާބާދީ އޮތް މި ރާއްޖެއިން އާމްދަނީއަށް ވުރެ އިތުރަށް ޚަރަދުކުރާތާ އެތައް އަހަރުތަކެއް ވެއްޖެއެވެ. އޭގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ދަރަނި މަތިވަމުން ދިޔައީ ރޮކެޓް ދުވެލީގައެވެ.
ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ތަފާސްހިސާބުތަކަށް ބަލާއިރު މިދިޔަ އަހަރު ދައުލަތުގެ ދަރަނި 129 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އަރާނެއެވެ. އަނެއް ބޮޑު ބިރަކީ 2026 ވަނަ އަހަރު 1.07 ބިލިއަން ޑޮލަރުގެ ދަރަނި ދައްކަން ޖެހޭ ކަމެވެ. މިއީ އެންމެ އިންޑަސްޓްރީއަކަށް އިގުތިސާދު ބަރޯސާވެފައިވާ މި ގައުމަށް އޮތް ބޮޑު ގޮންޖެހުމެކެވެ. މިކަން މި ހިސާބަށް ދިޔައީ ސިޔާސީ މީހުންގެ އިހުމާލުގެ ސަބަބުންނެވެ.
ގައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭން ކޮބާ؟
ކޮންމެ ކަމެއްގައި ވެސް ކާމިޔާބު ހޯދޭނީ އަމާޒެއް, މިސްރާބެއް އޮވެގެންނެވެ. އެގޮތުން، ދުނިޔޭގެ ތަރައްގީ ވެފައިވާ ގައުމުތަކާއި ރާއްޖެއާ އޮތް އެންމެ ބޮޑު އެއް ތަފާތަކީ ވެސް އެއީއެވެ. އެ ގައުމުތައް ތަރައްގީ ކުރަމުން އަންނަނީ ދިރާސާކޮށްގެން ހަދާ ވަކި ޕްލޭނެއްގެ ދަށުންނެވެ.
ނަމަވެސް، މި ރާއްޖޭގައި އެފަދަ ޕްލޭނެއް ނެތެވެ. ކޮންމެ ވެރިއަކާ އެކު މުޅި ޕްލޭން ބަދަލުވެއެވެ. އެއް ވެރިއަކު އެއްފަސް ކުރަން އުޅެފިއްޔާ އަނެއް ވެރިއަކު އުޅެނީ ޖަޒީރާ ކުރާށެވެ. ކޮންމެ ފަސް އަހަރަކުން މުޅި ސިޔާސަތު ބަދަލުވެއެވެ. އެއް ވެރިއަކު ފަށާ ކަމެއް އަނެއް ވެރިއަކު ކުރިއަކަށް ނުގެންދެއެވެ. މީގެ ނަތީޖާއަކީ އިސްރާފު ބޮޑުވެ, ގައުމުގެ ދުވެލީގައި މިސްރާބެއް ނެތުމެވެ.
ރައީސް މުއިއްޒު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވީ މިކަން ބަދަލުކުރައްވާނެ ކަމުގެ ވައުދާ އެކުއެވެ. އެގޮތުން، ކުރިއަށް އޮތް 20 އަހަރަށް ރާއްޖެ ތަރައްގީކުރަން ގައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭނެއް އެކުލަވާލައްވަން ވަނީ ނިންމައިފައެވެ. އެކަން ކޮށްދޭން ކޮންސަލްޓެންޓުން ހޯދަން ސަރުކާރުން ވަނީ އިއުލާނު ވެސް ކޮށްފައެވެ.
ޤައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭންގެ މަސައްކަތްތައް ފައްޓަވާފައިވާކަން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ޑރ.މުޙައްމަދު މުޢިއްޒު އިއުލާންކުރެއްވީ ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 17ވަނަ ދުވަހެވެ. "ގައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭން"އަކީ 2025އިން 2045އަށް ރާއްޖޭ ތަރައްޤީވެގެން އަންނާނެ ގޮތުގެ ތަޞައްވުރާ އޭގެ ސްޓްރެޓެޖިކް ޕްލޭނެވެ.
ސަރުކާރުން ބުނާގޮތުގައި ގައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭނެއް އެކުލަވާލުމުގެ މަގުސަދަކީ ކުރިއަށް އޮތް 20 އަހަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދެމެހެއްޓެނިވި އިގުތިސާދީ، އިޖުތިމާއީ، ތިމާވެށި، އަދި އާބަން ޑިވެލޮޕްމަންޓުގެ ގައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭނެއް އެކުލަވާލުމެވެ. މި ޕްލޭންގައި ނެޝަނަލް ޑިވެލޮޕްމަންޓް ޕްލޭން ފައިދާހުރި ގޮތެއްގައި ތަންފީޒުކުރުމާއި، މޮނިޓާކުރުމާއި، އިވެލުއޭޓްކުރެވޭނެ މެކޭނިޒަމްތައް ހިމަނަންޖެހެއެވެ.
ސަރުކާރުން ބުނި ގޮތުގައި ގައުމީ ތަރައްގީގެ ޕްލޭނަކީ ވަރަށް ބޮޑަށް ދިރާސާކޮށްގެން އެކުލަވައިލާ 20 އަހަރުގެ ޕްލޭނެކެވެ. ޕްލޭނަށް ބޭނުންވާ މައުލޫމާތު މުޅި ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ކަންކޮޅުތަކަކުން އެއްކުރާނެއެވެ. އެގޮތުން، ވަކިވަކި ރަށްތަކާއި ގައުމީ ފެންވަރުގެ ނިންމުންތަކާއި ވަކިވަކި ދާއިރާތަކުން ޚާއްސަ ޕްލޭންތައް ހަދާނެއެވެ. މި ޕްލޭން ތައްޔާރުކުރާނީ ގާނޫނީ ބާރުވެރިކަން ލިބޭގޮތަށެވެ. ޕްލޭން އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތް އެއް އަހަރު ދުވަހުން ނިންމުމަކީ ސަރުކާރުގެ އަމާޒެވެ.
މި ޕްލޭން ސަރުކާރުން ހަދާނަމަ އެ ކަމަށް ވެސް އަމާޒެއް އޮންނަން ވާނެއެވެ. ނަމަވެސް، މިހާރު ފެންނަނީ އެ މަންޒަރެއް ނޫނެވެ. އަރުއްވާ ކޮންމެ ރަށަކަށް ބޮޑެތި ވައުދުތައްވެލައްވަނީއެވެ. އާބާދީއާއި އެ ރަށެއްގެ މުސްތަގުބަލަށް ބެލުމެއް ނެތިއެވެ.
ރައީސްގެ ހިތްހެޔޮ ކަމަށް ހަމަ ސާބަހެވެ. ނޯޓުކޮޅުތައް ބައްލަވައި ކަންކަން ކުރައްވަން ނިންމަވާކަން ވެސް ރަނގަޅެކެވެ. ދެން ރަށްރަށަށް އަރުއްވާއިރު ލިބޭނެ ނޯޓުކޮޅު ގިނަވާނެއެވެ. ނަމަވެސް، ކަމެއް ކުރައްވަން ނިންމަވާއިރު އެކަމެއް ވާން ވާނީ ދެކޮޅު ޖެހޭ ކަމަކަށެވެ. ހަމަ އެދޭހާ ހުރިހާ ކަމެއް ނުކޮށްދެވޭނެއެވެ. އަމާޒެއް މިސްރާބެއް އޮންނަން ވާނެއެވެ.