އަޑުހަރުނުކޮށް, އަދި ވިސްނާލުމަށް!

ބަނޑުފުރާ ތިންއިރު ކައިފިނަމަ އެހެން ޚަރަދެއް ނުކުރެވެއެވެ. ފާނާހާކޮށް އުޅުނީ ގޭތެރެއަށް ވަޅުޖަހައިގެން ނުވަތަ އަތިރިމައްޗަށެވެ. ވިހެއުމުގެ ތެރެއިން މަރުވާ އަންހެނުންނާއި ކުޑަކުދިން އެހާ ގިނައެވެ. ގައިންގަޔަށް އަރާ ބަލިތައް އޮތީ ކޮންޓްރޯލުން ނައްޓާފައެވެ. އުމުރާނީ ތަރައްގީގެ އަސަރެއްވެސް މުޅި ރާއްޖެއަކު ނެތެވެ. ލިޔަންކިޔަން ދަންނަ މީހުންނާއި ތައުލީމެއް ލިބިފައިވާ މީހުން އިންތިހާއަށް މަދެވެ. ގައުމު އޮތީ ބައިނަލްއަގުވާމީ މުޖުތަމައާ ވަރަށް އެކަހެރިކޮށެވެ. އަސާސީ ތަކެތި ލިބެނީ ރޯނާއި ބޮއްޔާއި އެފަދަ ބައެއްތަކެތި ސްރީލަންކާއާއި އިންޑިއާއަށް ވިއްކައިގެން ލިބޭ މަދު ބޭރު ފައިސާ ކޮޅަށެވެ. ދުނިޔޭގައި ހަނގުރާމައެއް ކަމެއް ފެށިއްޖެނަމަ ރައްޔިތުން ތިބެނީ ބަނޑަށެވެ.
މިއީ މީގެ 52 އަހަރު ކުރިން މި ރާއްޖެއަށް ޓޫރިޒަމް ތައާރަފު ނުވާއިރު މި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ދިވެހިން އުޅެމުން ދިޔަ ހާލަތެވެ. އޭރާއި މިހާރާ އަޅާކިޔާއިރު އުޑާއި ބިމާހާ ތަފާތެވެ.

ބައެއް ދިވެހީންނަށް ޝުކުރުވެރި ނުވެވުނު ނަމަވެސް ކުރިއާ އަޅާބަލާއިރު މިއަދު ދިވެހީން މި ތިބީ ވަރަށް ފުދިގެންނެވެ. ބޭސްފަރުވާ ކުރަނީ، ތައުލީމު ހޯދަނީ ހިލެއެވެ. ހަނޑޫ, ހަކުރު, ފުށް ފަދަ ޒަރޫރީ ކާބޯތަކެތި އެ ތަކެތި އުފައްދާ ގައުމުތަކަށް ވުރެން ހެޔޮ އަގުގައި ދިވެހީންނަށް އެބަ ލިބެއެވެ. ކަރަންޓާއި ފެން ބޭނުން ކުރިޔަސް ސަރުކާރުން އެ ހަރަދުގެ އެއްބައިގައި ހިފައެވެ. ބަނޑުހައިހޫނު ކަމެއް ގައުމަކު ނެތެވެ. ކެރުންތެރިކަން ހުރިއްޔާ އާމްދަނީ ހޯދޭނެ ގިނަ ފުރުސަތުތަކެއް ގައުމުގައި އެބައޮތެވެ. އާބާދީގެ ނިސްބަތުން އައިފޯނާއި އެހެންވެސް އެފަދަ ލަގްޒަރީ އާލާތްތައް އެންމެ ގިނައިން ގެންގުޅޭ ގައުމަކަށް މި ގައުމުވާނެއެވެ. އެހެން ގައުމުތަކަށް ގޮސް އުޅޭއިރު ދިވެއްސެއްކަން އެ މީހުންނަށް އެނގިއްޖެނަމަ އިންތިހާއަށް އިހުތިރާމު ލިބެއެވެ. މި ގައުމަކީ އެ އެންމެން އަންނަން ކެތްމަދުވެފައިވާ ތަނަކަށްވީތީއެވެ. މި ހުރިހާ ކަމެއް މިގޮތަށްވީ ހަމަ އެންމެ ސަބަބަކާ ހުރެއެވެ. އެއީ، ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީގެ ސަބަބުންނެވެ.

ދިވެހި ދިދައާއެކު ބަޔަކު އުފާ ފާޅުކުރަނީ -- ސަން ފޮޓޯ/ މޫސާ ނަދީމް

ހިތުހުރި އެއްޗެއް ގޮވަން ހެޔޮ ނުވާނެ

އިންތިހާއަށް ބުރަ މަސައްކަތުން އެތައް ގުރުބާނީއެއް ވެގެން ތަނަވަސްކަން ހޯދާފައިވާ ބައެއް ދިވެހި ބޭފުޅުންނާމެދު ވަރަށް ގޯސްކޮށް ދެކޭ ބަޔަކު އަބަދުވެސް މި މުޖުތަމައުގައި އުޅެއެވެ. ރާއްޖެއަށް ލިބޭ ހުރިހާ ނަފައެއް ބެހެނީ މަދު ވިޔަފާރިވެރިންތަކެއްގެ މެދުގައި ކަމަށް ބައެއް އާއްމުން ދެކެއެވެ. ނަމަވެސް، އެއީ ހަގީގަތެއް ނޫނެވެ. ރާއްޖެއަށް އަންނަ ޓޫރިސްޓުންގެ ބޮލަށް 500 ޑޮލަރު މާރު ކުރަން މަޖުބޫރުކުރުމާ އެކު ބައެއް ވިޔަފާރިވެރިން އެކަމާ ދެކޮޅު ހެދުމުން އަނެއްކާވެސް ކުރިން މިބުނި ބަހުސް މިވަނީ ބޮޑުވެފައެވެ.

ބައެއް ވިޔަފާވެރި ވެރިންނާމެދު ކުޑާމީސްކޮށް ވާހަކަދައްކާއިރު ހަގީގަތާމެދު ވިސްނާލަށް ޖެހެއެވެ. ދުނިޔޭގެ އެންމެ ވަރުގަދަ އެއް ބްރޭންޑަށް ރާއްޖޭގެ ޓޫރިޒަމް ދާއިރާ ހަދާފައި މިއޮތީ މަދު ވިޔަފާރިވެރިންތަކެއްގެ ވަރަށް ބުރަ މަސައްކަތުންނެވެ.

ކުރީގެ މިނިސްޓަރު ކެރެފާ އަޙްމަދު ނަސީމާ އެކު 1971 ވަނަ އަހަރު ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވި އިޓަލީގެ ޓްރެވަލް އެޖެންޓެއް ކަމަށްވާ ޖޯޖް ކޯބިންނާ އެކު ޗަމްޕާ ހުސައިން އަފީފާއި މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު ފަދަ ބޭފުޅުން ފެއްޓެވީ ގައުމީ ޖިހާދެކެވެ. މުޅި ދުނިޔެ ބަލައިގަންނަ ބްރޭންޑަކަށް މި ކުޑަ ގައުމު ހެއްދެވީ އެ ބޭފުޅުންނާއެކު ދެން ވެސް އެތައް ދިވެހި ވިޔަފާރިވެރިންއެއް ކުރެއްވި އިންތިހާއަށް ބުރަ މަސައްކަތުންނެވެ. ކަނޑުފީނުމާއި ދާއޮހޮރުވައިގެން ކުރި މަސައްކަތާއި ނެންގެވި ރިސްކުތަކާއި އެތައް ރެއެއްގެ ނިދި ގުރުބާން ކުރުމުންނެވެ.

އަވައްޓެރި ގައުމުތަކާ އަޅާ ކިޔަސް ރާއްޖެ މި އޮތީ މާކުރީގައެވެ. އެ ގައުމުތަކުގެ ރައްޔިތުންނަށް ވުރެ ގިނަ ދިވެހީން އުޅެމުން އަންނަނީ މާ ފުދުންތެރި ދިރިއުޅުމެކެވެ. މިއަދު ދިވެހީން އުޅެމުން މި އަންނަ އުފާވެރި ދިރިއުޅުމުގެ އަސްލަކީ ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީއެވެ. އެ އިންޑަސްޓްރީއިން ރާއްޖެއަށް ފައިދާއެއް ނުވާ ކަމަށް ބުނުމަކީ ބޮޑު ދޮގެއް ހެދުމެވެ.

ރާއްޖޭގެ އިޤުތިޞާދުގެ މައިބަދައަކީ ފަތުރުވެރިކަމެވެ. ރާއްޖޭގެ ޖީޑީޕީގެ 28 އިންސައްތަ ސީދާ ގޮތެއްގައި ހިއްސާކުރެއެވެ. އަދި، އިމާރާތްކުރުމާއި، ދަތުރުފަތުރާއި، މަސްވެރިކަން ފަދަ ގުޅުންހުރި ޞިނާޢަތްތައް މެދުވެރިކޮށް ނުސީދާގޮތުން 70 އިންސައްތައަށްވުރެ ބޮޑު ހިއްސާއެއް ކުރެއެވެ. ރިސޯޓްތަކާއި ގެސްޓްހައުސްތަކުން 50،000 އަށް ވުރެ ގިނަ ވަޒީފާގެ ފުރުސަތު ވަނީ ހޯދައިދީފައެވެ. އަމިއްލަ ގައުމުގައި ތިބެ ބޮޑު މުސާރަ ހޯދުމުގެ ފުރުސަތު ދިވެހީންނަށް ވަނީ ފަހިކޮށްދީފައެވެ. ދިވެހި ސަރުކާރަށް ލިބޭ އާމްދަނީގެ ގާތްގަނޑަކަށް 41 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރަނީ ޓޫރިޒަމް ގުޑްސް އެންޑް ސާވިސަސް ޓެކްސް (ޓީޖީއެސްޓީ) އިންނެވެ. މީގެ އިތުރުން، ރިސޯޓް ލީސް ފީ އާއި ރިސޯޓްތަކާއި ހޮޓާ ގެސްޓް ހައުސްތަކުގައި ތިބޭ ޓޫރިސްޓުންގެ އަތުން ރެއަކަށް ނަގާ ގްރީން ޓެކްސްއިން ބޮޑު އާމްދަނީއެއް ލިބެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ބޭރު ފައިސާގެ އާމްދަނީގެ 60 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރަނީ ފަތުރުވެރިކަމުންނެވެ. ރާއްޖެއަކީ މުޅިންހެން އިމްޕޯޓަށް ބަރޯސާވެފައިވާ ގައުމަކަށްވާއިރު އެތަކެތި އެތެރެކުރަން ބޭރު ފައިސާ ދެނީ ޓޫރިޒަމް ދާއިރާއިންނެވެ.

މީގެ އިތުރުން ވެސް ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވާ ކޮންމެ ކަމެއްގައި ޓޫރިޒަމް ދާއިރާގެ އެހީތެރިކަން ލިބެއެވެ. ސުނާމީ ކާރިސާއަށް ބެލި ނަމަވެސް ކޮވިޑަށް ބެލި ނަމަވެސް އެ ހަގީގަތް ފެންނާނެއެވެ. އަދި، މާލެއާއި ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށުގައި ކޮށްފައިވާ އަދި ކުރަމުން އަންނަ އެހެން މަސައްކަތްތަކުން ވެސް ސީދާ ގޮތެއްގަޔާއި ނުސީދާ ގޮތެއްގައި އަންނަނީ ފައިދާ ލިބެމުންނެވެ.

އެހެންކަމުން ފޯނެއް އޮތަތީ އަދި ސޯޝަލް މީޑިއާ ހިތަކަށް ލިބިފައި އޮތަތީ ޓޫރިޒަމް ދާއިރާއަށާއި އެ ދާއިރާގެ ވިޔަފާރިވެރިންނަށް ކުޑާމީސްކޮށް ވާހަކަދައްކާއިރު މިއީ ވިސްނާލަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ.

ގަދަބަސް ވިދާޅުނުވެ މަޝްވަރާ އިސްކުރަން ޖެހޭ

ޑޮލަރު ރާއްޖެއަށް ބޭނުންވާވަރަށް އިޤުތިޞާދުގައި ދައުރު ނުވާކަމީ ހަގީގަތެވެ. ބްލެކް މާކެޓުގައި ޑޮލަރުގެ އަގު އިންތިހާއަށް އުފުލިގެން ދަނީ އެ ސަބަބާހުރެއެވެ. އެހެންކަމުން އެ ކަމަށް ހައްލު ބޭނުންވެއެވެ. އެ ނިޔަތުގައި ސަރުކާރުން އެކިއެކި ގޮތްގޮތުން މަސައްކަތް ކުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް، އެކަން ކުރާއިރު ގަދަބަސް ވިދާޅުވުމަށް ވުރެ މަޝްވަރާގެ އުސޫލު އިސްކުރަން ޖެހެއެވެ.

އެމްއެމްއޭއިން ކުއްލިއަކަށް އާއްމުކުރި ގަވައިދު ބުނާގޮތުން ރިސޯޓްތަކާއި ހޮޓާތަކުގައި ޗުއްޓީ ހޭދަ ކުރާ ކޮންމެ ޓޫރިސްޓެއްގެ ބޮލަށް އަންނަ ޖެނުއަރީ މަހުގެ ފަހުކޮޅުން ފެށިގެން 500 ޑޮލަރު މާރުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. ގެސްޓްހައުސްތަކުން ޖެހެނީ އެ ތަންތަނުގައި ޗުއްޓީ ހޭދަ ކުރާ ޓޫރިސްޓެއްގެ ބޮލަކަށް 25 ޑޮލަރު މާރުކުރާށެވެ.

ރާއްޖޭގެ ޓޫރިޒަމްގެ އެންމެ އިސް ފަރާތްތަކުން މި ގަވާއިދާ މެދު ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރާ ގިނަ ސަބަބުތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ. އެއީ، ރިސޯޓްތަކުގެ އެނދުތަކަކީ އެކި ދުވަސްވަރު އެކި އަގަށް ވިއްކާ ތަންތަން ކަމަށްވުމާއި މި ގަވާއިދުގައި ކުޑަކުއްޖެއް ބޮޑު މީހެއް އިސްތިސްނާ ކޮށްފައި ނެތުން ފަދަ ބައެއް ކަންކަމެވެ. އަދި، ބައެއް ހޮޓާތަކަކަކީ ޓްރާންސިޓް މީހުންނަށް ހިދުމަތް ދޭތަންތަނަށްވެފައި އެ ތަންތަނުގެ ރޫމް ރެންޓްގެ އަގަކީ ރެއަކަށް 50 އަކަށް ޑޮލަރަށްވާއިރު 500 ޑޮލަރު މާރުކުރަން ވެއްޖެ ނަމަ ޖެހޭނީ ބްލެކް މާކެޓުން ޑޮލަރު ގަންނަން ކަމަށްވާތީއެވެ. މިފަދަ ސަބަބުތަކާހުރެ މާލޭގައި ހިންގަމުން ދިޔަ ޗަމްޕާ ސެންޓްރަލް ހޮޓާ ވެސް މިވަނީ ބަންދުކޮށްފައެވެ.

މި ގަވާއިދު ތަންފީޒުކުރަން ހައްލުތަކެއް ވެސް އިންޑަސްޓްރީގެ ބޭފުޅުން އަންނަނީ ދައްކަވަމުންނެވެ. އެގޮތުން، މަޓީގެ ހުށަހެޅުމަކީ 500 ޑޮލަރު މާރުކުރަން މަޖުބޫރުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ރިސޯޓްތަކަށް ލިބޭ އާމްދަނީގެ 10 އިންސައްތަ މާރުކުރަން ލާޒިމުކުރުމެވެ. ނުވަތަ ރިސޯޓް ކެޓަގަރީން ފަތުރުވެރިއެއްގެ ބޮލަށް 150 ޑޮލަރު އަދި ގެސްޓް ހައުސް ކެޓަގަރީން ފަތުރުވެރިއެއްގެ ބޮލަށް 15 ޑޮލަރު މާރުކުރަން ލާޒިމް ކުރުމެވެ.

މިހާރު ގަވާއިދު އޮތްގޮތުން ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީއަށް އެތައް ގޮންޖެހުމަކާ ކުރިމަތިވާނެ ކަމަށް ލައްކަ ތަޖުރިބާ ލިބިފައިވާ އެ ދާއިރާގެ އެންމެ އިސް ފަރާތްކުން ވިދާޅުވި ނަމަވެސް މި ހުށަހެޅުންތަކަށް އިޖާބަދޭކަށް ސަރުކާރުން އަދި ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ސަރުކާރަށް އެއް އަހަރު ފުރުން ފާހަގަކުރުމަށް މިދިޔަ އާދިއްތަ ދުވަހު ބޭއްވި ބޮޑު އެއްވުމުގައި ރައީސް ވަނީ ހަރުއަޑުން މި ގަވާއިދު ތަންފީޒުކުރައްވާނެ ކަމަށާއި ހަމަ ޖެހޭނީ 500 ޑޮލަރު މާރުކުރަން ކަމަށް ވިދާޅުވެފައެވެ.

ރާއްޖޭގެ ބޭންކްތަކަށް ޓޫރިޒަމް ދާއިރާއިން ލިބޭ ބޭރު ފައިސާ ނުވަންނަ ވާހަކަދައްކާއިރު ވިސްނާލަން ޖެހޭ އެހެން ކަމެއްވެސް އެބައޮތެވެ. ރާއްޖޭގައި ތަރައްގީކޮށްފައިވާ ގިނަ ރިސޯޓްތަކަކީ ބޭރުގެ ބޭންކުތަކުން ލޯނާއި ފައިނޭންސް ހޯދައިގެން ތަރައްގީކޮށްފައި ހުރި ތަންތަނެވެ. ފައިސާ ޖަމާކުރެވޭނީ ދެން ވެސް އިންވެސްޓްކުރަން ފައިސާ ދެވޭނެ މީހުންގެ އެކައުންޓްތަކަށެވެ. އެހެންކަމުން ހަރުކަށި ގަވާއިދެއް ހަދާއިރު ބޭންކިން ނިޒާމު ވެސް ރަނގަޅު ކުރަން ޖެހެއެވެ.

ފުރަތަމަ ކުޑަކުރަންވީ އިސްރާފު

ފަގީރު ގައުމަކުން ތަރައްގީވަމުން އަންނަ ގައުމަކަށް ރާއްޖޭގެ ހާލަތު ބަދަލުކޮށްލަދެއްވި ވިޔަފާރިވެރިންނާއި ރައްޔިތުންނާ ޖެހޭ ގޮތަށް ވާހަކަދެއްކުމަކީ ކޮށްގެން ވާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. ޚާއްސަކޮށް ޓެކްސް ފައިސާއިން މުސާރަ ނަގައިގެން ސޯޝަލް މީޑިއާގައި އެކަން ކުރަން ތިބުމަކީ ދެރަ ކަމެކެވެ.

ރާއްޖޭގެ އިޤުތިޞާދަށް މި ހާލަތު އައިސްފައިވަނީ ކުއްލިއަކަށް ނޫނެވެ. މިއީ ހިސާބު ނުޖަހައި ވެރިކަން ކުރެއްވި ވެރިންތަކެއްގެ ސަބަބުން ދިމާވެގެން އުޅޭ ހާލަތެވެ. ދަރަނި ނަގައިގެން ފައިސާ ނުލިބޭ މަސައްކަތްތައް ކުރުމާއި ތިމާމެންގެ ގާތް މީހުންނާއި ޕާޓީގެ މީހުންނަށް އެކަށީގެންނުވާ ވަޒީފާތައް ދިނުންފަދަ އިޝްރާފުތަކުން ދިމާވި ސަބަބެކެވެ. ވޯޓުގެ ބޭނުމަށް ފުއްދެން ނެތް ވައުދުތައްވެ، އެ ވައުދުތައް ފުއްދަން ހަދައިގެންވި ގޮތެކެވެ. މިސްރާބެއް, އަމާޒެއް ނެތި ކަންކަން ކުރަން އުޅެގެން ދިމާވި ސަބަބެކެވެ.

ހަގީގަތަކީ މި ގައުމަށް ބޭނުންވާ ވަރަށް އާމްދަނީ ލިބެއެވެ. ހަމަޔަކަށް ނޭޅިގެން އުޅެނީ އިސްރާފު ބޮޑުކަމުންނެވެ. އެ އިސްރާފު ފޫބެއްދުމަށް ކޮންމެ ސަރުކާރަކުން ގުރުބާން ކުރަނީ ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީއެވެ. އިތުރު ޓެކްސްތަކާއި ފީތައް ނަގައިގެންނެވެ. މިއީ މިކަން އޮންނަން ވާނެ ގޮތެއް ނޫނެވެ.

މިއަދުގެ ސަރުކާރަށް ބަލާއިރު އާސަންދަ ރިފޯމްކުރުމަށާއި ހައްގު މީހުންނަށް އެކަނި ސަބްސިޑީތައް ދިނުމަށްޓަކައި މަސައްކަތްތަކެއް އަންނަނީ ކުރަމުންނެވެ. އެއީ، ވަރަށް ރަނގަޅު ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް، މި ސަރުކާރުގައި ވެސް ސިޔާސީ މަގާމުތައް ވަނީ އިންތިހާއަށް އިތުރުކޮށްފައެވެ. ހަތް ސަތޭކައަށް ވުރެ ސިޔާސީ މަގާމު އިތުރު ނުކުރައްވާނެ ކަމަށް ރައީސް ވައުދުވެޑައިގެންފައިވާއިރު ފެންނަ މަންޒަރުން ސިޔާސީ މަގާމުތައް އެއަށް ވުރެ މާ އިތުރެވެ. އެންމެ ދެރަ ކަމަކީ އެތައް ގޮތަކުން އެދިގެން ވެސް މި ސަރުކާރުން ސިޔާސީ މަގާމުތަކުގެ އަދަދުތައް ވެސް ހާމަނުކުރުމެވެ.

ޖަޒުބާތުގައި ޖެހިގެން އެއްޗެއް ބުނުމުގެ ކުރިން ހުރިހާ ކޮޅަކުން ވިސްނަން ޖެހެއެވެ. ހަމަ ވިސްނުމަކުން ވިސްނައިފި މީހަކު ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީއަށް ފާޑުކިޔަން ލަދު ގަންނާނެއެވެ. އެއީ، ދިވެހީންނަށް މި އުފާވެރި ދިރިއުޅުން ހޯދައިދީ މި ފުދުންތެރިކަން ލިބުނީ އެ އިންޑަސްޓްރީގެ ސަބަބުން ކަމަށްވާތީއެވެ. މި އިންޑަސްޓްރީ ނެތްނަމަ ދިވެހީން ތިބޭނެ ހާލަތު ސިފަކޮށްލާށެވެ. ޑޮލަރުގެ މައްސަލަ ހައްލުކުރަން ޖެހޭނަމަ އެކަން ކުރަންވީއެވެ. އެކަމަކު، އެކަން ކުރަންވާނީ އަޑުހަރުކޮށްގެން, ގަދަ ބަސް ވިދާޅުވެގެންނެއް ނޫނެވެ. އެކަން ކުރަންވާނީ މަޝްވަރާ އިސްކޮށްގެންނެވެ.