މި އަހަރު ފާސްކުރި 49.9 ބިލިއަން ރުފިޔާ މަދުވެގެން އިތުރު 5.1 ބިލިއަން ރުފިޔާ ބަޖެޓަށް އިތުރުކުރީއެވެ. އެ ވީ 55 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. އެއީ، 500،000 މީހުންނަށް ބަހައިފިއްޔާ ބޮލަކަށް 110،000 ރުފިޔާއެވެ. މި ދައްކަނީ ރާއްޖޭގައި އުޅޭ ބިދޭސީން ހިމެނޭހެން ކޮންމެ މީހަކަށް ލައްކައަކަށްވުރެ ގިނަ ރުފިޔާ ޖެހޭވަރުގެ ބިޔަ ބަޖެޓެއްގެ ވާހަކައެވެ.
ސުވާލަކީ އެ ހުރިހާ ފައިސާއެއް މި އަޅަނީ ކޮންތާކަށްތޯއެވެ؟ އެއަށް މި ކުރަނީ ކީއްތޯއެވެ؟
"ތަނެއްގައި ގަލެއް ވެސް ނުބައިންދާ. ރަށެއްގައި މަޝްރޫއެއް ނުހިނގާ. އެކަމަކު، ބަޖެޓު ހުސްވެގެން އިތުރު ފަސް ބިލިއަން ރުފިޔާ ޖަހައިގެން 55 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެ ހުސްކުރަނީ މި އަހަރު އެކަނި. ކޮންތާކަށްހޭ އެ އަޅަނީ؟،" މިއީ އާންމުންގެ މީހަކު ކުރި ސުވާލެކެވެ.
އެއީ، އެ މީހާ އެކަނި އުފައްދާ ސުވާލެއް ނޫނެވެ. އިދިކޮޅު ސިޔާސީ ބޭފުޅުން ވެސް އެ ސުވާލު އުފައްދަވައެވެ.
"ޕީއެސްއައިޕީ ޕްރޮޖެކްޓްތަކަށް އެބައޮތް ނުވަ ބިލިއަނެއްހާ ރުފިޔާ ޖަހާފައި [2024 ވަނަ އަހަރުގެ ބަޖެޓުގައި]. އެ ފައިސާ ޚަރަދުކުރާ ތަނެއް ނުފެނޭ ރަށްރަށަކުން،" މިއީ ކުރީގެ ރައީސް އަބްދުﷲ ޔާމީން އަބްދުލްގައްޔޫމް ވެސް އުފެއްދެވި ސުވާލެވެ.
ބަޖެޓަށް ހެދި ގޮތް ހިސާބުތަކުން
ފުރަތަމަ ކަމަކަށް އެއީ ދޮގެކެވެ. ފުރަތަމަ ބަޖެޓުގައި ޖެހި 49 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެއްކޮށް ހުހެއް ނުވެއެވެ. މާލީ ހިސާބުތަކުން ފެންނަ ގޮތުގައި އަދި ޚަރަދުވީ 37 ބިލިއަނެއްހާ ރުފިޔާއެވެ. އެހެންވީމާ ބަޖެޓުގައި ބާކީ ތަން އެބައޮތެވެ.
ދެން އުފައްދާނެ ސުވާލަކީ ކީއްކުރާ ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓެއްތޯއެވެ. މާލިއްޔަތު ގާނޫނުގައި ބުނާ ގޮތުން، އެ އަހަރަށް ބަޖެޓުކޮށްފައިވާ ވަރަށް ވުރެ އިތުރަށް ޚަރަދުކުރަން ޖެހޭނަމަ، އެ ޚަރަދުކުރުމުގެ ކުރިން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ހުށަހަޅައިގެން ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓު ފާސްކުރަންޖެހޭނެއެވެ.
އެހެންވެ، މި އަހަރުގެ ބަޖެޓު ހުސްވެ، އިތުރަށް ބޭނުންވާނެ ކަމަށް އަންދާޒާކުރެވޭތީ އިތުރު 5.1 ބިލިއަން ފާސްކުރީއެވެ.
މި މަހު 24 ވަނަ ދުވަހުގެ ނިޔަލަށް ސަރުކާރުން ޚަރަދުކުރީ 37.7 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. އެ މުއްދަތުގައި އާމްދަނީގެ ގޮތުގައި ލިބުނީ 28.2 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތާ އަޅައިބަލާއިރު ޚަރަދު ވެސް އާމްދަނީ ވެސް ދާދި އެެއްވަރެއްގައި އިތުރެވެ.
މި އަހަރު މިހާތަނަށް މި އޮތީ 9.5 ބިލިއަން ދަރަނީގައެވެ.
37.7 ބިލިއަން ޚަރަދުކުރީ ކޮން ކަމަކަށް؟
މި ސަރުކާރުން ރިކަރަންޓު ޚަރަދުގެ ގޮތުގައި 27.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށްފިއެވެ. އެއީ، މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތާ އަޅައިބަލާއިރު 2.1 ބިލިއަން އިތުރު އަދަދެކެވެ. އެހެންވީމާ އެ ޚަރަދު އެ އޮތީ އިތުރުވެފައެވެ.
މާލީ ވަޒީރާއި އެ ވުޒާރާގެ ބޭފުޅުން މަޖިލީހުގައި: އަހަރުގެ މިހާތަނަށް 37 ބިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ޚަރަދުކޮށްފައި -- ސަން ފޮޓޯ/ އަމަން ލަތީފް
ރިކަރަންޓު ޚަރަދުން އެންމެ ބޮޑު އެއްޗެއް ހޭދަކޮށްފައިވަނީ ހިންގުމުގެ ޚަރަދާއި އިދާރީ ޚަރަދުތަކުގެ ގޮތުގައެވެ. އެ ކަމަށް 16.8 ބިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ޚަރަދުކޮށްފައެވެ. އެއީ، މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތަށް ވުރެ ބިލިއަނަކަށް ވުރެ ގިނަ އަދަދެކެވެ.
އިދާރީ ތަކެއްޗަށް ކުރި ހޭދަ ވަނީ އާދަޔާ ހިލާފަށް ބޮޑުވެފައެވެ. އެ ކަމަށް ބިލިއަނަކަށް ވުރެ ގިނަ ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށްފިއެވެ. މިދިޔަ އަހަރަށްވުރެ 575 މިލިއަން ރުފިޔާ އިތުރަށެވެ.
މުސާރައާއި އިނާޔަތްތަކަށް ކުރި ހޭދަ ވެސް 1.3 ބިލިއަން ރުފިޔާ އިތުރެވެ. ޖުމުލަ 10.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެ ކަމަށް މިހާތަނަށް ޚަރަދުކޮށްފިއެވެ. އެކަމަކު، މާލީ ވުޒާރާއިން ބުނި ގޮތުގައި މުސާރައާއި އިނާޔަތްތަކަށް ކުރާ ހޭދަ ބޮޑުވެފައިވަނީ މިދިޔަ ސަރުކާރުގައި މުސާރަތައް އެއްހަމަކުރަން ފެށި މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން ބައެއް ދާއިރާތަކުގެ މުސާރަ ބޮޑުކުރުމުންނެވެ.
މިހާތަނަށް ދަރަންޏަށް ވެސް ދެ ބިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ދައްކާފައެވެ. ކެޕިޓަލް ޚަރަދު އެކަމަކު ވީ މަދެވެ. ކެޕިޓަލް ޚަރަދުގެ ގޮތުގައި ޖުމުލަ 10.4 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. އެއީ، މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތަށްވުރެ ބިލިއަނަކަށްވުރެ ގިނަ ރުފިޔާ މަދު އަދަދެކެވެ.
އެކަމަކު، ޕީއެސްއައިޕީ މަޝްރޫއުތަކަށް ކުރި ހޭދަ ވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ކުޑަވެފައެވެ. މި އަހަރު މިހާތަނަށް އެ ކަމަށް ޚަރަދުކުރީ 7.9 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. މިދިޔަ އަހަރު މި މުއްދަތުގައި 9.6 ބިލިއަން އެ ކަމަށް ޚަރަދުކުރިއެވެ.
ދަރަނި، ދަރަނި، ދަރަނި؛ މި ޖެހެނީ ދަންތުރައެއްގައި؟
އަހަރު މިހާ ހިސާބަށް ދިޔައިރު 9.5 ބިލިއަން ރުފިޔާ އޮތީ ދަރަނީގައެވެ. އަލަށް ހުށަހަޅައި މަޖިލީހުން އަކުރެއް ފިއްޔަކަށް ބަދަލެއް ނުގެނެސް ފާސްކޮށްލި 5.1 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓާ އެކު އަހަރު ނިމޭއިރު ދަރަނި ހުންނާނީ އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ ނިސްބަތުން 118 އިންސައްތައިގައި ކަމަށް ވަނީ ލަފާކޮށްފައެވެ. އަހަރުގެ ބަޖެޓު ޑެފިސިޓު 18 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އަރާނެއެވެ.
ޚަރަދު މި ކުރަނީ ނެތް ތަނުން ކަމާއި އެ ޚަރަދު ކުޑަކުރަންވެއްޖެ ވާހަކަދައްކާތާ އެތައް ދުވަހެއް ވެއްޖެއެވެ.
ދަރަނީގެ މައްސަލަ ބޮޑުވެ، ބައިނަލްއަގުވާމީ ކްރެޑިޓް ރޭޓިން އެޖެންސީތަކުން ރާއްޖޭގެ ކްރެޑިޓް ރޭޓިން އޮތީ ވަރަށް ބޮޑަށް ދަށްކޮށްފައެވެ. އެ ކަމަކާ ހުރެ ބޭރަކުންނެއް ފައިސާއެއް ނުލިބެއެވެ. ދަރަންޏާއި އެ ގޮތް މި ގޮތުން ލިބޭނެ ކަމަށް ބަޖެޓުގައި ޖަހާފައި ހުރި އަދަދުތައް ހޯދަންޖެހެނީ އެތެރެއިންނެވެ.
އެކަމަކު، ރާއްޖޭގެ އެތެރެއިން ދަރަނި ނަގައި ނަގައި ކޮޅާކޮޅު ޖެހިދާނެ ކަމަށް މަރުކަޒީ ބޭންކް، އެމްއެމްއޭއިން ލަފާދީފައިވެއެވެ. އެއީ، އޮޑިޓާ ޖެނެރަލްގެ ވެސް ކަންބޮޑުވުމެވެ.
"އާމްދަނީއަށް ވުރެ އެތަކެއް ދަރަޖަ ޚަރަދު ބޮޑު ބަޖެޓު ފާސްކުޅައުމަކީ އަޅުގަނޑުމެން ނުލާހިކު ފަރިތަ ހުނަރެކެވެ. އުނދަގޫ ވަނީ އާމްދަނީއަށް ވުރެ ބޮޑަށް ހިނގާ ޚަރަދު ފައިނޭންސް ކުރަން ޖެހުމުންނެވެ،" އިގުތިސާދު ދިރާސާކުރައްވާ އާތިފް ޝަކޫރު ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. ބަޖެޓުގައި ޖަހާފައި ހުރި އަދަދުތައް ފައިސާއަށް ހެދުމުގައި ހުރި ގޮންޖެހުމެވެ.
ދަރަނި ބޮޑުވެ، އެ ދެއްކޭނެ ގޮތެއް ނުފެންނާތީ މާލީ އިދާރާތަކުން އެލާމް އަޅައިތާ އެތައް ދުވަހެއް ވެއްޖެއެވެ. އެ ކަމަށް ފަރުވާލެއް ނެތި ދަރަނީގެ ނަންބަރުތައް އިތުރުވާން ދޫކޮށްލާފައި ބަހައްޓައިފި ނަމަ ގޮސް ފެތޭނީ ހެޔޮވަރުގެ ދަރަނި ދަންތުރައަކަށެވެ.
ބިޔަ ބަޖެޓަށް ކުރި ކަންކަން އެ އޮތީއެވެ. އެކަމަކު، ދެން ސަރުކާރަށް އޮތީ އެންމެ ގޮތެކެވެ. އެއީ، ޚަރަދު ކުޑަކުރުމެވެ.