ހަމަގައިމު ވެސް ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ ނިންމުން ވާނީ ބޮޑު ނިންމުމަކަށެވެ. އެއީ، ކޮންމެ ގޮތަކަށް ނިންމި ކަމަށް ވިޔަސްމެއެވެ. އަނެއްކާ ވެސް ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ތާރީޚުގައި ޚާއްސަ ކަމެއް ވާން އުޅެނީއެވެ.
މި މަހުގެ 20 ވަނަ ދުވަހު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން މިވަނީ ތަފާތު ކަމެއް ކޮށްފައެވެ. އެއީ، އެ ދުވަހު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ހުށަހަޅައި އެ ދުވަހު ބަހުސްކޮށް, އެ ދުވަހު ކޮމިޓީން ނިންމައި، ހަމަ އެ ދުވަހު ތަޅުމުން ފާސްކޮށް، ގާނޫނުއަސާސީއަށް ބޮޑެތި އިސްލާހުތަކެއް ގެނައުމެވެ. ހަމަ އެރޭ ރައީސް ޑރ. މުޙައްމަދު މުއިއްޒު ވަނީ އެ އިސްލާހުތައް ތަސްދީގުކުރައްވައި އަމަލުކުރަން ފައްޓަވައިފައެވެ.
ގާނޫނުއަސާސީއަށް ގެނައި މައިގަނޑު ތިން އިސްލާހަކީ:
- މެންބަރުން ޕާޓީ ބަދަލުކުރުމުން ނުވަތަ ޕާޓީން ވަކިކުރުމުން ނުވަތަ އެހެން ޕާޓީއަކަށް ގުޅުމުން ވަގުތުން ގޮނޑި ގެއްލޭ ގޮތް ހެދުން
- ރާއްޖޭގެ ސަރަހައްދުން ބައެއް ދޫކޮށްލެވޭނީ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ފާސްކޮށްގެން ކަމަށް ހެދުން
- ރާއްޖޭގައި ބޭރު ގައުމެއްގެ އެއްވެސް އަސްކަރީ ބަޔަކަށް ތިބެވޭނީ މަޖިލީހުން ފާސްކޮށްގެން ކަމަށް ހެދުން
ނުވަ ވަރަކަށް ގަޑިއިރުގެ ތެރޭގައި ގާނޫނުއަސާސީއަށް ބަދަލު ގެނައީ މިކަމުގައި ދެކޭގޮތެއް މަޖިލީހާ ހިއްސާކުރަން ބާ ކައުންސިލުން ވެސް އެދިފައި ވަނިކޮށް، އެ ފުރުސަތު ވެސް ނުދީއެވެ. ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ މަޝްވަރާ ހޯދުމަށް މެންބަރަކު ހުށަހެޅުމުން އެ ކަމަށް ވެސް ރިއާޔަތްނުކޮށެވެ. ކުރީގެ ރައީސް މައުމޫން އަބްދުލްގައްޔޫމު ވަނީ މިއީ ރިކޯޑެއް ހެދުންތޯ ވެސް ސުވާލު އުފައްދަވައިފައެވެ.
ކުއްލިއަކަށް މި އިސްލާހު ގާނޫނުއަސާސީއަށް ގެނެސްފައިވަނީ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން، މެންބަރުކަމަށް އިންތިޚާބުވާ ޕާޓީ ބަދަލުކުރުމުން، އިސްތިއުފާ ދޭން ޖެހޭ ގޮތަށް ހަދާފައިވާ އެންޓި-ޑިފެކްޝަން ގާނޫނުގެ މާއްދާތަކެއް ބާތިލުކުރަން އަމިއްލަ ފަރާތަކުން ހައިކޯޓަށް ހުށަހަޅައިފައިވަނިކޮށެވެ. އެ ދަނޑިވަޅު ދިމާވީ ޑޮލަރު މާރުކުރާ ގަވާއިދުގެ ސަބަބުން ވިޔަފާރިވެރިންނާއި ސަރުކާރާ ގުޅުން ވަރަށް ގޯސްވެފައިވާ ދަނޑިވަޅަކަށެވެ.
ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން ޕާޓީ ބަދަލުކުރުމުން ނުވަތަ ޕާޓީން ވަކިކުރުމުން ގޮނޑިގެއްލޭގޮތަށް ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހުކުރުން ގިނަ ބަޔަކު ސިފަކުރަނީ އެއީ މިހާރު ޕީއެންސީގައި ތިއްބެވި މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން ތަޅުއެޅުވުން ކަމަށެވެ. މިއީ ގާނޫނުއަސާސީއާ ހިލާފު ކަމެއް ކަމަށް ވިދާޅުވެ, ކެންދޫ ދާއިރާގެ ކުރީގެ މަޖިލިސް މެންބަރު އަދި ތަޖުރިބާކާރު ގާނޫނީ ވަކީލު އަލީ ހުސައިން ވަނީ އެ މައްސަލަ ސުޕްރީމް ކޯޓަށް ހުށަހަޅުއްވައިފައެވެ. މި ހަފުތާގެ އެޑިޓަރުގެ ސުވާލު ޕްރޮގްރާމުގެ މެހެމާނެއްގެ ގޮތަށް ބައިވެރިވެވަޑައިގެން އަލީ ހިއްސާކުރެއްވީ މި މައްސަލައިގެ ތަފުސީލެވެ.
އެޑިޓަރުގެ ސުވާލު ޕްރޮގަރްމާގެ ތެރެއިން: އަލީ ވިދާޅުވެދެއްވީ ގާނޫނުއަސާސީއަށް ގެނައި އިސްލާހު ބާތިލް ކުރަން ޖެހޭ ސަބަބުތައް---
އަލީ ގަބޫލުކުރައްވާގޮތުގައި ގާނޫނުއަސާސީއަށް މި ގެނައި ބަދަލަކީ މިހާރު ތިއްބެވި މަޖިލީހުގެ މެންބަރުންގެ މައްޗަށް ތަންފީޒުކުރެވޭނެ އިސްލާހެއް ނޫނެވެ. ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ކުރާ ނިޒާމަކީ ރިޔާސީ ނިޒާމު ކަމަށް ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ވޯޓުން ނިންމާފައިވާއިރު މިފަދަ އިސްލާހެއް ގެނައުމުގެ ކުރިން އެ ކަމަށް ވިސްނަން ޖެހޭ ކަމަށް އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ، ރިޔާސީ ނިޒާމުތަކަށް ވެރިކަން ކުރާ ގައުމުތަކުގައި އެންޓި ޑިފެކްޝަން ގާނޫނުތައް ނުހުންނާތީއެވެ.
"އެންޓި ޑިފެކްޝަން ގާނޫނުތައް މިހުންނަނީ ބަރުލަމާނީ ނިޒާމުތައް ހުންނަ ގައުމުތަކުގައި. ބަރުލަމާނީ ނިޒާމު ހުންނަ ގައުމުތަކުގައި އެންޓި ޑިފެކްޝަން ގާނޫނު ބާއްވަން މި ޖެހެނީ ސަރުކާރުތައް ވެއްޓޭތީ،" މަޖިލީހުގެ މެންބަރެއްގެ ގޮތުގައި ގިނަ އަހަރުތަކެއް ހޭދަ ކުރައްވާފައިވާ އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
"އުސޫލެއްގެ ގޮތުން ރިޔާސީ ނިޒާމުގެ ސިފައެއް ނޫން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން ޕާޓީ ބަދަލު ކުރުމުން ގޮނޑި ގެއްލުމަކީ،"
އަލީ ވިދާޅުވިގޮތުގައި އެ މެންބަރަކު ނިސްބަތްވާ ޕާޓީން ނުވަތަ އޭރަކު އޮންނަ ސަރުކާރަކުން ވައުދާ ހިލާފަށް ކަންކަން ކުރާނަމަ ޕާޓީ ބަދަލު ކުރުމުގެ ހައްގު މެންބަރުންނަށް އޮންނަން ޖެހޭނެއެވެ. މެންބަރުން ގަބޫލުކުރާ އުސޫލާ ހިލާފަށް ކަންކަން ކުރާއިރު އެ ކަމަށް ރުހިގެން ޕާޓީގައި ހުންނަން ނުޖެހޭ ކަމަށް އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ނަމަވެސް އެއީ ފައިސާއަށް ކުރަން ޖެހޭ ކަމެއް ނޫން. ރިޝްވަތު ނަގައިގެން ކުރަން ޖެހޭ ކަމެއް ނޫން. އެގޮތަށް އެކަން ކުރާ ކުރުން ހުއްޓުވުމަށްޓަކައި އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރާގޮތުގައި ކުރަން ޖެހޭ ކަމަކީ ގާނޫނުއަސާސީއަށް މިގޮތަށް މި ޒާތުގެ އިސްލާހުތަކެއް ނޫން ގެންނަން ޖެހޭނިއްޔެއް،" އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
ޕާޓީ ބަދަލުކުރުމުން ގޮނޑި ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގައި އެ ކަމުގައި ގޮތެއް ނިންމަން ޖެހޭނީ ރައްޔިތުން ކަމަށް އަލީ ވެސް ގަބޫލު ކުރައްވައެވެ. އެގޮތުން، އެ ހާލަތުގައި ޖެހޭނީ އެ މެންބަރު ހޮވި ރައްޔިތުންގެ ފެންނަ ނުފެންނަ ވޯޓަކަށް ދާން ކަމަށް އަލީ ގަބޫލު ކުރައްވައެވެ. އާ ބަދަލު ގާނޫނުއަސާސީއަށް ގެނައުމުގެ ކުރިން އެމްޑީޕީއާއި ޕީއެންސީއަށް ނިސްބަތްވާ ބައެއް މެންބަރުން ވެސް އަލީ އެ ވިދާޅުވި އިސްލާހު ހުށަހެޅުއްވިއެވެ. ނަމަވެސް، ޕީއެންސީގެ މެޖޯރިޓީ އޮތް މަޖިލީހުން އެ އިސްލާހު ވަނީ ބޭރުކޮށްލައިފައެވެ.
"އުސޫލެއްގެ ގޮތުން ބާރުދިން މީހާއަށް ބާރު އަތުލެވޭނީ ވެސް. ރައްޔިތުން ދިން މަގާމެއް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުކަމަކީ. އެހެންކަމުން އެކަން އަތުލާކަމަށް ވާނަމަ އަނެއްކާ ވެސް ދާން ޖެހޭނީ ރައްޔިތުންގެ ގާތަށް،" އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
ރާއްޖޭގައި އެންމެ ބާރުގަދަ ވާނީ ގާނޫނުއަސާސީ ކަމަށާއި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއަކަށް ވެސް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަކަށް ވެސް އަދި ކޯޓުތަކަށް ވެސް ގާނޫނުއަސާސީއަށްވުރެ މަތީގައި ނުހުރެވޭނެ ކަމަށް އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެހެންކަމުން ގާނޫނުއަސާސީގެ އަސާސީ ސިފަތަކާ ހިލާފަށް ގާނޫނެއް ނުހެދޭނެ ކަމަށާއި އަދި އެފަދަ އިސްލާހެއް ގާނޫނުއަސާސީއަށް ނުވެސް ގެނެވޭނެ ކަމަށް އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ގާނޫނުއަސާސީ އެބަ ބުނެދޭ މި ގާނޫނުއަސާސީގެ އެންމެ ބާރުގަދަ ފަރާތަކީ ރައްޔިތުންނޭ. އެއީ، ބާރުތައް ފެށެނީ ރައްޔިތުންގެ ކިބައިންނޭ އަދި ބާރުތައް ދެމިއޮންނާނީ ރައްޔިތުންގެ ކިބައިގައޭ. އަދި ހަމައެހެންމެ އެބަ ބުނޭ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ވޯޓު ދިނުމުގައާއި ދައްކާ ވާހަކައިގައި ބަލަން ޖެހޭނީ ގާނޫނުއަސާސީއަށް ކަމާއި އަދި އެންމެހާ ރައްޔިތުންގެ މަސްލަހަތަށް. ގައުމީ މަސްލަހަތަށް ކަމަށް،" އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ހަމައެއާއެކީގައި އެ މީހެއްގެ ދާއިރާ ތަމުސީލުކުރުމުގައި ވެސް އިސްކަން ދޭން ޖެހޭނީ ގައުމުގެ މަސްލަހަތަށް ކަމަށް ގާނޫނުއަސާސީ ކަނޑައަޅައި އެބަ ބުނޭ. އަދި އިސްލާމީ އުސޫލަކާ ހިލާފު ނުވާ ގޮތަށް މަޖިލީހުގައި ދައްކާ ވާހަކައެއްގެ މައްޗަށް ފިޔަވަޅު އަޅައި ތަހުގީގު ނުހިންގޭނެ ކަމަށް ގާނޫނުއަސާސީގައި ސާފުކޮށް ބުނެފައި އެބައޮވޭ،"
އަލީ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެހާ ސާފުކޮށް ގާނޫނުއަސާސީގައި އެ ކަންކަން ބަޔާންކޮށްފައިވަނިކޮށް މެންބަރުން މަގާމު ގެއްލުމުގެ ބާރު ސިޔާސީ ޕާޓީއަކަށް ދިނުމުން އެކަން ދެކޮޅު ނުޖެހެއެވެ.
"ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން ކުރާ ހުވާގައި ވެސް ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ ވާހަކަ ނާދޭ. ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ ވިޕްލައިނެއްގެ ވާހަކަ ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ ސިޔާސަތުގެ ވާހަކަ. މިއިން އެއްވެސް ވާހަކައެއް ނާދޭ. ސިޔާސީ ޕާޓީއަކީ ޖަމިއްޔާއެކޭ އިނގޭތޯ،" އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ގާނޫނުއަސާސީގައި މެންބަރުންގެ ގޮނޑިގެއްލޭ ހާލަތްތައް ބުނެދީގައި އޮތްއިރު އެކަން ކަނޑައަޅަން ދާން ޖެހޭނީ ސުޕްރީމް ކޯޓަށް. އެހެންކަމުން ސުޕްރީމް ކޯޓުން ނިންމަން ޖެހޭ ނިންމުމެއް ނިންމުމުގެ ބާރު ޖަމިއްޔާއަކަށް ދީފައި ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހު ކުރީމައި ކިހިނެއްތޯ މިކަން ބަލައި ގަނެވޭނީ،"
ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ ޓިކެޓުގައި ވާދަކޮށް އިންތިޚާބުވާ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރަކު އެ ޕާޓީން ވަކިކޮށްފި ނަމަ ގޮނޑި ގެއްލޭ ގޮތަށް ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހުކޮށްފައިވަނިކޮށް، ޕާޓީތަކުން މެންބަރުން ވަކިކުރުމާ ގުޅޭ ގާނޫނެއް ހަދާނެ ކަމަށް މަޖިލީހުގެ ރައީސް އަދި ވެރިކަން ކުރާ ޕީއެންސީގެ ޗެއާޕާސަން އަބްދުއްރަހީމް އަބްދުﷲ ވަނީ ވިދާޅުވެފައެވެ.
އަލީ ވިދާޅުވިގޮތުގައި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުންނަކީ ރައްޔިތުން އިންތިޚާބު ކުރާ، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަމަލު ކުރަނީ ގާނޫނުއަސާސީއާ އެއްގޮތަށްތޯ ބެލުމަށް ހޮވާ ވަރަށް މިނިވަން ބައެކެވެ. އެހެންކަމުން ވަރަށް މިނިވަންކޮށް ވާހަކަދައްކައި މަސައްކަތްކުރުމުގެ ބާރު ގާނޫނުއަސާސީން މަޖިލީހުގެ މެންބަރުންނަށް ދީފައިވާ ކަމަށާއި ޕާޓީއެއްގެ ވިޕްލައިނާ ހިލާފުވެގެން ޕާޓީން ވަކިކުރުން ފަދަ ފިޔަވަޅުތައް ނޭޅޭނެ ކަމަށް އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
އެހެންކަމުން ޕާޓީން މެންބަރުން ވަކި ކުރެވޭނެ ގޮތްތައް ބަޔާން ކުރާ ގާނޫނެއް ހަދަން އުޅުމަކީ ގޯހުގެ މައްޗަށް ގޯސް ހެދުން ކަމަށް އަލީ ގަބޫލުކުރައްވައެވެ.
އެތައް އަހަރަކާއި އެތައް ހޭދައަކާއި ވަގުތެއް ހޭދަކޮށްގެން ހަދާފައިވާ ގާނޫނުއަސާސީއަށް ކުއްލި އިސްލާހުތައް ގެނައުމަކީ މި ފަހުން މި ރާއްޖޭގައި އާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ކުރީގެ ރައީސް އަބްދުﷲ ޔާމީން އަބްދުލްގައްޔޫމްގެ ވެރިކަމާއި ކުރީގެ ރައީސް އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ޞާލިހުގެ ވެރިކަމުގައި ވެސް ސަރުކާރަށް މަޖިލީހުގެ މެޖޯރިޓީ ލިބުމާ އެކު ގާނޫނުއަސާސީއަށް އިސްލާހުތައް ވަނީ ގެނެސްފައެވެ. މި ސަރުކާރަށް މާ ބޮޑު މެޖޯރިޓީއެއް ލިބުމުން އެ ދުވަހުން އެ ދުވަހަށް އެކަން ކޮށް ނިންމާލީއެވެ.
އަލީ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހު ކުރުމަށް ޚާއްސަ މަޖިލީހެއް ކުރީގައި އެކުލަވާލާފައި އޮންނަނީ ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި ކަންކަން ހިނގާގޮތާއި ބާރު އޮތް މީހާ ކަންކުރާ އުސޫލަށް ބަލައިފައެވެ. އެހެންކަމުން، މިހާރު ވެސް ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހުކުރުމުގެ ބާރު އޮންނަ ޚާއްސަ މަޖިލީހެއް ނުވަތަ މަތީ މަޖިލީހެއް އޮންނަން ޖެހޭ ކަމަށް އަލީ ގަބޫލުކުރައްވައެވެ.
ގާނޫނުއަސާސީއަށް ގެނައި އިސްލާހު ބާތިލުކުރަން އަލީ ސުޕްރީމް ކޯޓަށް ހުށަހެޅުއްވި މައްސަލައަށް އިދިކޮޅު އެމްޑީޕީއާއި ޑިމޮކްރެޓްސްއިން ވަނީ ތަދައްޚުލުވެފައެވެ. ނަމަވެސް، މަޖިލީހުގެ ނިންމުމަކާ މެދު ސުޕްރީމް ކޯޓަށް ގޮތެއް ނިންމޭނެތޯ މިއީ ގާނޫނީ ބައެއް ބޭފުޅުން އުފައްދަވާ ސުވާލެކެވެ. އެއްބާރުން އަނެއް ބާރުގެ މައްޗަށް ބަސް ކިޔޭނެތޯއެވެ؟
އަލީ ވިދާޅުވިގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެންމެ ބާރުގަދައީ ގާނޫނުއަސާސީ ކަމަށްވާއިރު އެ ގާނޫނުއަސާސީގެ އަސާސީ ސިފަތަކާއި އޮނިގަނޑާ ހިލާފަށް އެއްވެސް މީހަކަށް ގާނޫނެއް ނުހެދޭނެއެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުގައި އަލީ ކުރެއްވި ސުވާލަކީ ރާއްޖޭގައި އޮންނާނީ އިސްލާމްދީން އެކަނި ކަމަށް ގާނޫނުއަސާސީގައި ބުނެފައިވަނިކޮށް އެހެން ދީނެއް ގެނެވޭނެ ކަމަށް އިސްލާހުކޮށްފިނަމަ ނަމަ ދެން ހަމަ ކޯޓަށް ނުދެވޭނެތޯއެވެ؟
"ސީދާ ބަހުން ބަހަށް ނުބުނި ނަމަވެސް ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ ބައެއް ނިންމުންތަކުން އެހެރީ ފެންނަން ގާނޫނުއަސާސީގެ އަސާސީ ސިފައެއް އަދި އޮނިގަނޑާ ހިލާފަށް އެއްވެސް ގާނޫނެއް އަދި އެއްވެސް ނިންމުމެއް އެއްވެސް އިދާރާއަކަށް އަދި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަކަށް ވެސް ނުނިންމޭނެކަން އެއޮތީ ރާއްޖޭގެ ސުޕްރީމް ކޯޓުން ކަނޑައަޅާފައި ނިންމުމެއް. އަދި މި އުސޫލަކީ މި ހަމައަކީ އިންޑިއާގައި ވެސް އަދި ދުނިޔޭގެ އެހެން ގައުމުތަކުގައި ވެސް ބަލައިގެންފައިވާ އުސޫލެއް," އަލީ ވިދާޅުވިއެވެ.
"ގާނޫނުއަސާސީއަށް ހިތުހުރި އިސްލާހެއް ގެނައުމުގެ ބާރެއް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަކަށް ލިބިގެނެއް ނުވޭ. މިއީ ޗެލެންޖު ކުރެވޭނެ ކަމެއް. މިހާރު އެ އޮތީ [މައްސަލަ] ބަލައިގެންފައި. ދެން ސުޕްރީމް ކޯޓުން ދެއްތޯ ގޮތެއް ނިންމާނީ،"
ގިނަ ބަޔަކު އިންތިޒާރުކުރަނީ ސުޕްރީމް ކޯޓުން މި މައްސަލައިގެ ޝަރީއަތް ފަށާނެ އިރަކަށެވެ. އެއީ، އެ ކޯޓުގެ ނިންމުން އެއީ ބޮޑު ނިންމުމަކަށް ވާނެތީއެވެ. އެ ނިންމުން ވާނީ ތާރީޚީ ނިންމުމަކަށެވެ.