ރަދުން އައްސުލްޠާން ޙަސަން ނޫރައްދީނާއި ބޮޑުވަޒީރު އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީއާ ދެ ބޭފުޅުން އެއް ފަހަރާ އިސްތިއުފާދެއްވީއެވެ. އެއީ، އޭޕްރީލް 7، 1943 އެވެ. އެއަށް ފަހުގައި ގިނަ ދުވަސްތަކެއްގައި ދިވެހީންގެ އެންމެ މަތީ ތަހުތު ހުހަށް ހުރުމަށް ފަހު، އެ ތަހުތު ފަޅުފިލުވާނޭ ބޭފުޅަކަށް ދިވެހީންނަށް ފެނުނީ އަލްއަމީރު މުޙަންމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނެވެ.
އެކަމަކު، ޚާރިޖީ އަދި ދާޚިލީ ގޮތުން ވެސް ބައްލަވާފައި، ދިވެހި ރަސްކަމާ ހަވާލުވާކަށް އަމީން ބޭނުންފުޅެއް ނުވިއެވެ.
އެހެންވެ، އަމީނަށް ވެރިކަން ކުރެވޭނެ މަގެއް ހޯދުމުގެ ތެރެއިން ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާ އުފަންވީ ޖެނުއަރީ 1، 1953 ގައެވެ. އެއީ، ދިވެހީން އެދިގެން، ބޭނުންވެގެން އުފަންކުރި ޖުމްހޫރިއްޔަތެއް ނޫނެވެ. އެހެންވެ، ސަރުކާރުން ހެދި 'ގޯސްތަކެއް'ގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ ހަތް މަހާއި 21 ދުވަސް ފަހުން އަލުން އެނބުރި ރަސްކަމެއް އުފެދުމެވެ. އެ އިންގިލާބުގެ ވާހަކަ ކޮންމެހެން ދައްކާކަށް ނެތީމެވެ.
ކުރީގެ ރައީސް މުހައްމަދު އަމީން ދީދީ--
ރަސްކަމުގެ ތަޚުތައް އިންތިޚާބު ކުރެވުނީ ނޫރައްދީނު ބަންޑާރައިންގެ ކާފަ ދަރިކަލުން މުހައްމަދު ފަރީދު މަނިއްޕުޅެވެ. އެ ރަސްކަން 14 އަހަރާއި ދުވަސްކޮޅެއްގައި ދެމިއޮތެވެ.
ރަސްކަން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުކުރުމުގެ ޚިޔާލުތައް، 1965 ގައި ރާއްޖެ މިނިވަންވީއްސުރެ ކުރެވުނެވެ. ނަތީޖާ ނުކުތީ، މާޗު 15، 1968 ގައި ނެތި ސިއްރު ވޯޓަކުންނެވެ. އެ ވޯޓުގައި 81 އިންސައްތަ މީހުން ނުކުމެ، ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަށް އެނބުރި ދާން ވޯޓު ދިނެވެ. ރައްޔިތުންގެ ވިންދާ އެއްގޮތަށް ގާއިމުކުރި ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާ، ދިވެހީންގެ ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާ ގާއިމުކުރެވުނީ ނޮވެމްބަރު 11، 1968 ގައެވެ. ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސަށްވުމުގެ ޝަރަފު ލިބިލެއްވީ ސުމުއްވުލް އަމީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނަށެވެ.
މިއަދު މި ފާހަގަކުރަނީ ދެވަނަ ފަހަރަށް ދިވެހިން ޖުމްހޫރިއްޔަތެއް ގާއިމުކުރި ދުވަހެވެ.
ޖުމްހޫރިއްޔާތަކީ ކޮބާ؟
ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމެއް މިއީ ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި ކޮށްދޭ ވެރިކަމެވެ. ރައްޔިތުން އިންތިޚާބުކޮށްގެން، ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި ރައްޔިތުން އެދޭގޮތަށް ހިންގާ ސަރުކާރެވެ. ގައުމު ކަންކަން ބައްޓަންވެގެން އަންނާނީ ރައްޔިތުންގެ ވިންދާ އެއްގޮތަށް، ރައްޔިތުން އެދޭ ގޮތަށެވެ.
ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ނުވަނީސް ވެސް، ދިވެހި ރަސްކަމަށް ބޭބޭފުޅުން އިންތިޚާބުކުރެއްވިއެވެ.
"މި ރާއްޖޭގެ އިހު ރަސްރަސްކަލުން ވެސް ރަސްކަން ކުރައްވާފައިވަނީ އެ ރަސްރަސްކަލުން ހިންގާ ބޮޑެތި ކަންކަމުގައި ރައްޔިތުންގެ ރުހުމާއި ގަބޫލު ހޯއްދަވައިގެން،" އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު ޝަމްސުއްދީން ތިންވަނަ 1932 ވަނަ އަހަރުގެ ޚުޠުބަތުލްއަރުޝީގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސް އިބްރާހިމް ނާސިރު: ވެލާނާ އިންޓަނޭޝަނަލް އެއާޕޯޓުގެ މަސައްކަތް ބައްލަވާލައްވަނީ ---
އެހެންވީމާ، ރަސްރަސްކަލުންގެ ޒަމާނުގައި ވެސް ބޮޑެތި ކަންކަން ކުރައްވާފައި އެ ވަނީ ރައްޔިތުންގެ ވިންދު ހުރި ގޮތް ބަލައިފައެވެ. އެކަމަކު، ޖުމްހޫރިއްޔަތެއްގެ ތަފާތަކީ، ހުރިހާ ކަމެއް ވެސް، މުޅި ސަރުކާރު ވެސް ރައްޔިތުންގެ ވިންދުގައި ހިނގުމެވެ.
ދެން ސުވާލަކީ، ފަސް އަހަރުން އެއް އަހަރު، ދެ ނަމަކުން ނަމެއް އިޚުތިޔާރުކޮށްލާފައި، މަޖިލީހަށް މެންބަރެއް ވެއްދީމާ އެ ޖުމްހޫރިއްޔާއަކަށްވީހެއްޔޭއެވެ. ޖުމްހޫރީ ވެރިކަންތައް ހިނގަމުން އައި ރައްޔިތުން އެދޭ ގޮތަށޭ ބުނެވޭކަށެއް ނެތެވެ. އެއީ، މާޒީން ފެންނާން އޮތް ހަގީގަތެވެ. ދިވެހީންގެ ވިންދު އެނގިގެން، އެދުމާ އެއްގޮތަށް ހިނގާނަމަ، 'ނޫން ގޮތެއް' ހޯދަން ގައިމު ރައްޔިތުން ނުނުކުންނާނެތާއެވެ.
ފެހި ގާނޫނުއަސާސީގެ ހަތަރުވަނަ މާއްދާގައި 'ދިވެހިދައުލަތުގެ އެންމެހައި ބާރުތައް ފެށިގެން އަންނަނީ ރައްޔިތުންގެ ކިބައިންނެވެ. އަދި, މި ބާރުތައް ދެމިއޮންނާނީ ރައްޔިތުންގެ ކިބައިގައެވެ,' މިހެން ލިޔެފައި އޮތެއް ކަމަކު، އެ ބާރު ރައްޔިތުން އަތުގައި އޮވޭތޯ އެއީ އުފައްދަންޖެހޭ ސުވާލެކެވެ.
މިއީ ހަމަ ރައްޔިތުންގެ ވެރިކަމެއްތަ؟
ރާއްޖޭގައި މިހާރު މި އޮތް ވެރިކަމުގެ ނިޒާމު އުފެދިފައި އޮތީ ތިން ބާރު ވަކިވަކިންނެވެ. އެއީ، ރައްޔިތުން އިންތިޚާބުކުރާ ސަރުކާރާއި އެއަށް ފާރަވެރިވާން ރައްޔިތުން އިންތިޚާބުކުރާ އެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހެވެ. ދެން މި އޮންނަނީ ޖުޑިޝަރީއެވެ. އެއީ، ރައްޔިތުންގެ ސީދާ ބައިވެރިވުމެއް ނެތަސް، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ކަނޑައަޅައި، ވަކިކުރާ ބައެކެވެ.
އެކަމަކު، ރައްޔިތުން ކިބައިގައި ބާއްވަން އޮންނަ ބާރުވެރިކަމެއް، ވެރިންގެ އަތްމައްޗަށް ދޫކޮށްލަނީ ރައްޔިތުންނެވެ.
މަޖިލީސް އިންތިޚާބުގެ ވޯޓުލުން ކުރިއަށްދަނީ -- ސަން ފޮޓޯ/ މޫސާ ނަދީމް
މި ވެރިކަމާއި އެ ނިމުނު ވެރިކަމުގައި ވެސް ދެކުނު މަންޒަރެވެ. ވެރިކަން ކުރާ ޕާޓީއަށް، މަޖިލީހުގެ ސުޕަމެޖޯރިޓީ ދެނީއެވެ. ނަތީޖާއަކަށް ވަނީ ފަސް އަހަރު، ހަދާނެ އެއްޗެއް ހަދަން ހިތަކަށް ވެރިކަން ލިބުމެވެ. އެ ހިސާބުން ކަންތައް ކުރައްވަނީ ރައްޔިތުން އެދޭގޮތަށްކަމަކަށް ނުބުނެވޭނެއެވެ. ރައްޔިތުންގެ ވިންދުގައި ދެން ޖަހަނީ ކޮޅުފައިންނެވެ. ނޫން ނަމަ، ދެވަނަ ދައުރަކަށް ވާދަކުރެއްވި ރައީސުންނަށް ދިވެހީން ކޮންމެ ފަހަރަކު ދެރަ ބަހެއް ނުދޭނެއެވެ.
އެއް ބަޔަކަށް މަޖިލީހާއި ސަރުކާރު ދިނީމާ ވާގޮތަކީ، ރައްޔިތުން އަތުން ބާރު ވީއްލެނީއެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ދެން ބަހެއް ބުނަން ލިބެނީ ފަސް އަހަރު ފަހުން އިންތިޚާބުގައެވެ. އެއީ، އެކަމަކު ރައްޔިތުން އަމިއްލައަށް ހަދާ ގޯހެކެވެ.
ޖުމްހޫރިއްޔަތަކީ ފަސް އަހަރުން އެއް އަހަރު، ދެ ނަމަކުން ނަމެއްގައި ފާހަގަ ޖަހާލަން ރައްޔިތުންނަށް ދިނުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ، އަދި ރައްޔިތުންގެ ބާރު އޮތުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެއީ، ރައްޔިތުންގެ ވިންދާ އެއްގޮތަށް ވެރިކަންތައް ހިނގާނެ ސަބަބެއް ވެސް ނޫނެވެ.
"ރައްޔިތުންގެ ބައިވެރިވުން މިހާރަށްވުރެ އިތުރުކުރަންޖެހޭ. ރައްޔިތުންގެ ބަސް މިހާރަށްވުރެ ގިނައިން ހޯދަންޖެހޭ،" ސިޔާސީ ދާއިރާ ދިރާސާކުރައްވާ ބޭފުޅަކު ވިދާޅުވިއެވެ.
"ފާއިތުވި ވެރިކަންތަކުން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެބަ ފެނޭ، ރައްޔިތުން އިންތިޚާބުކުރުމަކުން އަދި ރައްޔިތުންގެ އަތުގައި ބާރު ދެމިއެއް ނޯވޭކަން. އިންތިޚާބީ މަގާމުތަކަށް ރައްޔިތުން މީހަކު ހޮވިޔަސް، ރައްޔިތުންގެ ވިންދާއި ހިޔާލެއް ތަމުސީލެއް ނުވޭ ދޯ؟ އެހެންވީމާ މި ޒާމާނާ އެއްގޮތަށް، ރައްޔިތުންގެ ބަސް އިއްވޭ ވަރު ގިނަކުރެވެންޖެހޭ. އެއީ ހައްލަކީ،"
ރައްޔިތުން އިންތިޚާބުކުރުމަކުން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ނުވެއެވެ. ސަރުކާރު ހިނގަން ވެސް ވާނީ ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި ރައްޔިތުން އެދޭ ގޮތަށެވެ.
ކޮންމެ ބަޔަކު ވެސް ވެރިކަމަށް އަންނަނީ އޮތްހާ ނަދުރު ބުނެގެންނެވެ. ވެވެން އޮތިއްޔާ އޮތްހާ ވައުދެއް ވެގެންނެވެ. އެކަމަކު، ވެރިކަން ލިބުނީމާ ވެރިކަން ކުރަނީ ފެނުނިއްޔާ ފެނުނު ގޮތަކަށެވެ. އަމުދުން، މަޖިލީސް ދިނީމާ ޚުދުމުޚުތާރު ނުވެޔެކޭ ނުވެސް ބުނެވޭނެއެވެ. އާ ގާނޫނުއަސާސީއާ އެކު ރައްޔިތުން ކިރިޔަކިރިޔާ ބާރުވެރިވި ފަހުން ވެސް އެކަކަށް ދެ ދައުރު ވެރިކަން ނުކުރެއްވެނީ ވެސް އެހެންވެއެވެ. ވެރިކަންތަކުގައި ރައްޔިތުންގެ ވިންދު ހިނގާލެއް ކުޑަކަމުންނެވެ.
އެއް ނަމަށް ވުރެ ގިނަ ނަން އިޚުތިޔާރުކުރުމުގެ ބާރު، އާ ގާނޫނުއަސާސީއާ އެކު ރައްޔިތުންނަށް ލިބުނު ފަހުން، ވެރިކަމުގައި ހުންނަވައިގެން ދެވަނަ ދައުރަކަށް އެދި، ވަޑައިގެން ހުރިހާ ވެރިންނަށް ރައްޔިތުން ނޫނެކޭ ބުނީ، އެ ބޭފުޅުންގެ ވެރިކަންތަކުގައި ރައްޔިތުންގެ ވިންދު ނުހިނގީމައެވެ. އެ ސަރުކާރުތައް ރައްޔިތުން އެދޭގޮތަށް ނުހިނގީމައެވެ.
ފުރިހަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާއެއްގެ ފޮނިކަން ދިވެހީން ދެކޭނީ ރައްޔިތުންގެ ތަމުސީލުވުން މިހާރަށްވުރެ ބޮޑުވެގެންނެވެ. ރައްޔިތުންގެ އަޑު މިހާރަށްވުރެ ގަދަވެގެންނެވެ. ފަސް އަހަރުން އެއް އަހަރު، ވެރި މީހާ ބަދަލުކޮށްލަން ލިބުމަކުން ރައްޔިތުންގެ ބަސް އެހުނީއެއް ނޫނެވެ.
ޖުމްހޫރިއްޔާ ކިއަކަސް، ރާއްޖޭގެ ވެރިކަންތަކުގައި ޖުމްހޫރީ ފޮނިކަން ކުޑައެވެ.